عنوان مقاله: بررسی تطبیقی روش‌شناسی تحقیق در مدیریت اسلامی با روش‌شناسی‌های تحقیق در علوم مدیریت رایج

مولف/مترجم: دکتر علی نجات‌بخش اصفهانی
موضوع: مدیریت اسلامی Islamic management
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده:
پژوهش حاضر که با روش تحلیل اسنادی و مطالعات کتابخانه‌ای انجام گردیده، محقق ابتدا به ذکر کلیات و تعاریف پرداخته و معنا و مفهوم روش‌شناسی (Methodolog) و ارتباطات تنگاتنگ آن را با تئوری پردازی بیان نموده و مقصود از مطالعات و بررسی‌های تطبیقی (comparative survey and studies) را تشریح کرده است و با استفاده از ابزار پژوهش که عمدتاً فیش‌برداری بوده است ضمن مرور بر ادبیات روش‌شناسی در مدیریت و با استفاده از سوابق موجود و این که از هر زاویه‌ای به روش‌شناسی تحقیق بنگریم با نگرش عقل آدمی، به اصل، جوهر، سرشت و دریافت و شناخت مبادی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی برخورد خواهیم کرد. در این تحقیق محقق به سوابق نظریات فلاسفه قبل و بعد از میلاد مراجعه کرده با ترسیم جدولی نقاط برجسته فکری آنان را ذکر کرده سپس با استناد به تاریخ فلسفه در اسلام که به 4 مرحله تقسیم شده، وضعیت نظریه‌پردازی فلاسفه اسلامی را ذکر کرده است، سپس از مجموع روش‌های موجود، 15 روش را به صورت مختصر ذکر کرده است. محقق در پایان ضمن مقایسه روشهای فوق با روش‌های مورد نظر در مدیریت اسلامی و تجزیه و تحلیل روش‌شناسی‌های فوق با استناد به آیات، احادیث و روایات و خصوصاً؛ فرمایشات حضرت علی‌ابن ابیطالب(ع) با ذکر نمونه‌ای از روش‌شناسی‌های مذکور به نتیجه‌گیری پرداخته است. لازم به ذکر است که محقق با ذکر رویکرد متدولوژی قیاسی (Deductive Mthodology) و متدولوژی استقرایی (Inductive Methodology) و استفاده از کلیدواژه‌ها (key words) روش‌شناسی تحقیق خود را تبیین نموده است.

کلیدواژه‌ها: روش‌شناسی (Methodology)، بررسی تطبیقی (Comprative survey)، تئوری (theory)، مدیریت اسلامی (Islamic Management)

عنوان مقاله: ارائه مسیر تکامل الگوی مدیریت اسلامی (با مطالعه تطبیقی مدیریت علمی)
مولف/مترجم: محمدمهدی ایزدخواه ؛ حجت الاسلام و المسلمین دکتر ولی‌الله نقی‌پور فر
موضوع: مدیریت اسلامی Islamic management
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده:
به روشنی آشکار است که در مرز پایان یک دوران و آغاز یک عصر نوین قرار گرفته‌ایم. دورانی که در آن تمدن غربی و مارکسیسم هر دو از رستگاری انسان عاجز مانده‌اند و سرنوشت او را به فاجعه کشانده‌اند، و آغاز عصری که می‌رود تا در جستجوی فلاح انسان جهتی دیگر را پیش گیرد، جهتی که در آن گوهر وجودی خویش را نجات دهد.
در این حیات نوین، اسلام مقام بزرگی دارد. چه اسلام از میان تمام مذاهب تاریخ، این ویژگی را دارد که تنها به ترتیب رابطه انسان با خدا یا تزکیه نفس (چون مسیحیت) اختصار نمی‌کند و از جهان بینی فلسفی گرفته تا شیوه زندگی فردی، خود را بصورت یک مکتب جامع دارای ابعاد گوناگون انسانی اعلام می‌کند.
اسلام هم رفاه اقتصادی را و هم عدالت اجتماعی را به عنوان اصل نظام زندگی خود مطرح می‌کند و بر آن تکیه دارد، منتها اقتصاد و عدالت در اسلام به عنوان دو وسیله مقدماتی و لازم تلقی می‌شوند که بتوانند انسان را از فقر و تبعیض رها سازند تا وی بتواند به رشد اخلاقی و تکامل نوعی و شکوفایی فطرت خدایی خویش ـ که فلسفه اصلی زندگی انسان در اسلام است ـ نایل آید. چنین آینده‌ای که با پشت سر نهادن سرمایه‌داری و مارکسیسم آغاز شده است، نه مقدر است و نه پیش ساخته، بلکه باید آن را ساخت.
این یک بلند پروازی پیشنهادی نیست، بلکه یک مسئولیت است و ذات دعوت اسلام نه تنها آن را ایجاب می‌کند، بلکه نص صریح قرآن پیروان راستین خویش را بدان فرا می‌خواند.
در این مقاله خواهیم گفت سرمایه‌داری با رویکرد اومانیستی و نگاه بخشی نگرانة خود به انسان و نیازهایش، برای در خدمتِ خود قرار دادن علم، سیاست، حتی مذهب و در نهایت مدیریت (که این مقاله به این بخش می‌پردازد) چه کرد و چگونه علم ماشینی، سیاست غربی، مذهب پروتستانتیسم و مدیریت علمی را بنا نهاد.
بر همین اساس در این مقاله از نگاهی نو، با استفاده از روش مقایسه‌ای و تطبیقی برآنیم مسیر حرکت اسلام، برای نیل به مدیریت اسلامی که بی شک از نوع نگاهش به انسان ناشی می‌شود را ارائه کنیم.

کلیدواژه‌ها: مدیریت اسلامی، مدیریت علمی، سرمایه‌داری، انسان‌شناسی

عنوان مقاله: ارائه الگویی جامع برای شناخت مدیریت اسلامی
مولف/مترجم: روح الله تولایی
موضوع: مدیریت اسلامی Islamic management
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده:
شیوه‌های مدیریت و رهبری تابعی از ارزش‌های حاکم بر بافت سازنده یک جامعه یا تمدن می‌باشد. از همین رو چگونگی ماهیت عناصر تشکیل‌دهنده در جامعه، خود شیوه خاصی از مدیریت را اقتضا می‌کند. با عنایت به لزوم حاکمیت ارزش‌های الهی در سازمان‌های اسلامی، لازم است تا شیوه خاص مدیریت اسلامی نیز در آنها اجرا گردد تا به موفقیت‌های منحصر به فرد خود، که همان تعالی انسانی می‌باشد، دست یابند.
در راستای نیل به این هدف و یافتن الگویی برای مطالعات مدیریت اسلامی، دفتر مطالعات مدیریت اسلامی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) اقدام به برگزاری سلسله جلسات مقدمات مدیریت اسلامی نموده است که در این مقاله از ماحصل آن سلسله جلسات، و همچنین انجام یک تحقیق کتابخانه‌ای در مطالعات و پژوهش‌های انجام شده در حوزه مدیریت اسلامی، به پیشنهاد الگویی جامع برای شناخت مدیریت اسلامی و تدوین اصول و مبانی آن پرداخته شده است.
این مقاله پس از بیان تعاریف مختلف صاحبنظران از مدیریت اسلامی و جمع‌بندی آنها، در پاسخ به سئوال چیستی مدیریت اسلامی به ارائه یک تعریف جامع از مدیریت اسلامی می‌پردازد؛ و سپس با بررسی روش‌شناسی مطالعات مدیریت اسلامی و تلفیق و جمع‌بندی دیدگاه‌های مختلف مطرح شده در سلسله جلسات مقدمات مدیریت اسلامی، یک الگوی جامع را برای شناخت مدیریت اسلامی ارائه می‌نماید.

کلیدواژه‌ها: علم مدیریت، مدیریت اسلامی، روش‌شناسی مدیریت اسلامی، منابع اسلامی، فلسفه مدیریت، تئوری‌های مدیریت

عنوان مقاله: نقد و نظری بر شیوه استخراج و استنباط مباحث مدیریتی در آثار حجت‌الاسلام و المسلمین محمد محمدی ری‌شهری
مولف/مترجم: دکتر محمد منصورنژاد
موضوع: مدیریت اسلامی
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: آثار تألیفی و پژوهشی آقای محمد محمدی ری‌شهری افزون بر 30 عنوان کتاب در 95 جلد است. آثار این نویسنده اسلامی دارای تنوع موضوعی بوده و برای مخاطبان با سنین، سطح سواد و سلیقه‌های متفاوت نوشته شده‌اند. از جمله حیطه‌هایی که ایشان به تفکر و تأمل پرداخته‌اند ابعاد مختلف مدیریت اسلامی است. در این نوشتار آثار زیر از این نویسنده که مستقلاً و یا به صورت غیر مستقل به مدیریت و رهبری اسلامی اشاره دارند معرفی اجمالی و سپس از جهت متدولوژی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند:
1) فلسفه‌ی امامت و رهبری
2) اخلاق مدیریت
3) رهبری در اسلام
4) سیاست‌نامه
حداقل نتیجه این بررسی آن خواهد بود که:
اول: شیوه‌ی جمع‌آوری، ارجاع و استنباط مباحث در آثار مذکور واحد نیست؛
دوم: شیوه استخراج و ارجاعات به منابع اسلامی در برخی منابع ناقص و غیرجامع است؛
سوم: نگاه مدیریتی این نویسنده توجه جدی به منابع تخصصی علم مدیریت ندارد؛
چهارم: نگاه مدیریتی محقق مورد بحث بیشتر نص مدار بوده و کمتر به فهم عالمان دینی (بهره‌گیری و یا نقد) گره خورده است؛
پنجم: مجموعه برداشتهای این نویسنده در مباحث مدیریتی از یک طرح و ساختار واحد پیروی نکرده و هر تألیف راه خود را می‌پیماید.

عنوان مقاله: مدیریت اسلامی: رویکرد عرفانی
مولف/مترجم: دکتر علی‌نقی امیری
موضوع: مدیریت اسلامی
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: با توجه به مطالعات گسترده‌ای که در زمینه مدیریت اسلامی صورت گرفته، و در عین حال ملاحظه پراکندگی، تکرار، عدم قاعده‌مندی و فقدان الگو، مدل و تئوری جامع نسبت به مطالعات مدیریت اسلامی، رفع این خلاء و انجام نوعی دسته‌بندی از ادبیات موجود ضروری به نظر می‌رسد.
این مقاله بر آن است تا با مروری بر مباحث موجود و تلاش‌هایی که در رابطه با مدیریت اسلامی صورت گرفته، به احصاء یکی از رویکردهای غالب بپردازد. نگاه مقاله حاضر به مدیریت اسلامی، نگاهی رویکردی است. در راستای تبیین مفهوم مدیریت اسلامی، رویکردهای مختلفی موضوعیت یافته، که یکی از مهمترین آنها، رویکرد عرفانی است.
در مدیریت مراتبی وجود دارد که مربوط به شناخت قلبی، هنری و شهودی است و همین امر باعث شده که با دیدی عرفانی و شهودی به آن نگریسته شود. رویکرد عرفانی ـ شهودی به مدیریت در واقع اشاره به همین واقعیت دارد. مدیریت به دلیل سروکار داشتن با انسان و این که انسان از قلب و دل برخوردار است و در روابط و رفتار خود در سازمان و مدیریت چه در نقش مدیر و چه در نقش کارمند، نمی‌تواند عواطف و احساسات قلبی خود را نادیده بگیرد، بخش مهمی از مسایل مدیریتی از همین زوایه موضوعیت یافته‌اند که جز با ابراز قلب توجه و شناخت آن‌ها ممکن نیست؛ این گونه مباحث هم در مدیریت موجود به چشم می‌خورد و هم در مدیریت اسلامی. مبنای تحلیل این مقاله مبتنی بر همین رویکرد می‌باشد.

کلیدواژه‌ها: رویکرد، علم، عرفان، دین، اسلام، مدیریت، علم دینی، مدیریت اسلامی

عنوان مقاله: مورد کاوی خود مدیریتی مدیران نظام اداری کشور و مقایسه آن با خود مدیریتی حضرت امام خمینی(ره)
مولف/مترجم: دکتر محمود رضایی‌زاده ؛ دکتر حسن عابدی‌جعفری
موضوع: مدیریت اسلامی
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده:
براساس نتایج آزمون تک گروهی بین خود مدیریتی مدیران و حضرت امام تفاوت معنادار وجود دارد. مدیران در دو حوزه خدمات اجتماعی و فرهنگی به ترتیب حائز بیشترین و کمترین امتیاز خودمدیریتی شده‌اند. در زمینه شاخص‌های نیت و عمل خالص، درک فوق حسی و عبادت نسبت به سایر شاخص‌ها، خودمدیریتی مدیران تفاوت بیشتری با خودمدیریتی حضرت امام دارد و در زمینه زیرشاخص‌های تجربه معنوی، پیش‌بینی آینده، عدم انتظار پاداش و تشویق از دیگران، گوش دادن به شکایات و انتقادات دیگران و زمان معنوی نسبت به سایر زیر شاخص‌ها، خودمدیریتی مدیران تفاوت بیشتری با خودمدیریتی حضرت امام دارد.

کلیدواژه‌ها: خودمدیریتی، خودمدیریتی نظام اداری جمهوری اسلامی ایران

عنوان مقاله: روش‌شناسی مطالعات مدیریت: دیدگاه اسلامی
مولف/مترجم: محمد ازگلی ؛ غلامرضا سلگی
موضوع: مدیریت اسلامی
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده:
پس از مروی بر سیر تحقیقات مدیریت اسلامی و چالش‌های فراروی آن، هدف اصلی از ارائه این مقاله، بحثی عام پیرامون روش‌شناسی مدیریت اسلامی و ترسیم تفاوت‌های عمده آن با روش‌شناسی علم مدیریت است. هم‌چنین، در آن پیرامون موضوعات روش‌شناسی مرتبط با مدیریت اسلامی بحث می‌شود. البته، قصد این مقاله این نیست که به بحث پیرامون روش‌شناسی علم مدیریت و ارزیابی آن بپردازد.
در این موضوع، ادبیات گسترده‌ای وجود دارد که نقل دوباره‌ی آنها در این مقاله، مطلب جدید به منابع دانشی ما نخواهد افزود. در این بخش قصد این است که به بررسی دو پرسش بپردازیم. نخست آن که، چرا ما به موضوع روش‌شناسی به خصوص در حوزه علم مدیریت باید بپردازیم؟. دوم آن که، در علم مدیریت اسلامی، چرا به روش‌شناسی نیاز داریم؟

کلیدواژه‌ها: روش‌شناسی مدیریت اسلامی، روش‌شناسی علم مدیریت، مطالعات مدیریت از دیدگاه اسلام، منابع دانش و حیانی، مدل نظریه‌پردازی علم مدیریت اسلامی

عنوان مقاله: روش پژوهش فرایند چرخه‌ای تحلیل روشی برای گردآوری، تحلیل و استنتاج از داده‌های کیفی پر بُعد در مسیر توسعه دانش مدیریت اسلامی
مولف/مترجم: دکتر جعفر ترک‌زاده
موضوع: مدیریت اسلامی Islamic management

سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده:
در این مقاله با اشاره مختصری به الزامات توسعه و استقرار مدیریت اسلامی به عنوان یک سیستم رفتاری در کشور، اهمیت و ضرورت توسعه بعد مفهومی آن در این روند، مختصراً بیان شده است. سپس بحث مختصری درباره توسعه دانش مدیریت اسلامی و شرایط فنی و زمینه‌ای آن ارائه شده است و بر آن اساس این نتیجه حاصل گردیده است که در شرایط کنونی، اکتشاف، استخراج و تحلیل داده‌ها و اطلاعات مرتبط و استنتاج و استحصال دانش از آنها مستلزم کاربست الگوها و روش‌های کیفی خاصی است که از جله آنها می‌توان به روش فرایند چرخه‌ای تحلیل اشاره نمود. در ادامه، فرایند چرخه‌ای تحلیل که توسط «سارانتاکوس» (1998) به عنوان یک روش تحلیل کیفی و مشتمل بر سه مرحله تقلیل داده‌ها، سازماندهی و تفسیر مطرح گردیده است، به طور مختصر معرفی شده است. نگارنده با عنایت به سادگی و در عین حال قابلیت‌های ویژه این روش، با نظر به شرایط و مقتضیات زمینه‌ای توسعه دانش مدیریت اسلامی و براساس تجارب خود در کاربست این روش در پنج پژوهش، آن را به عنوان یک روش پژوهش کیفی که می‌تواند در مسیر توسعه دانش مدیریت اسلامی کارگر واقع شود، به طور مستدل توسعه داده است. نتیجتاً این روش مشتمل بر چهار مرحله گردآوری اطلاعات، تقلیل احیاگرانه داده‌ها، سازماندهی و تحلیل اطلاعات، تفسیر و نتیجه‌گیری، به طور کاربردی شرح و بسط داده شده است. در پایان نیز مزایای روش مذکور و نیز سیزده نوع تفکر لازم برای کاربست موفق آن بیان شده است.

کلیدواژه‌ها: مدیریت اسلامی، مدیریت دانش، تحقیق کیفی، روش فرایند چرخه‌ای تحلیل

عنوان مقاله: تأملی در رویکرد تأسیسی در تولید مدیریت اسلامی
مولف/مترجم: محمدعلی برزنونی
موضوع: مدیریت اسلامی
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: چکیده
منبع: نخستین همایش علمی روش شناسی تحقیق در رهبری و مدیریت اسلامی؛ هیات مروجان رهبری و مدیریت اسلامی
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: سخن گفتن از مدیریت اسلامی مسبوق بر بحث از «علم دینی» است. در سال‌های اخیر بحث پیرامون این مفهوم که تعبیر دیگر آن «علم بومی» است، رونق فراوان یافته است. بحث از علم و دین و رابطه‌ی این دو با هم، قدمتی بسیار دارد.
در یک نگاه کلان، می‌توان رویکردها به علم دینی و مدیریت اسلامی را به سه رویکرد اصلی تقسیم کرد:
الف) رویکرد استنباطی که از آن تحت عنوان «دین‌شناسی دائره المعارفی» نیز یاد می‌کنند و براساس این رویکرد، در یک نگاه، دین مشتمل بر همه‌ی جزئیات است و برای استنباط آن‌ها باید کوشید. در نگاه دیگر، فراهم آوردن علم دینی مستلزم استخراج اصول و کلیات آن از متون دینی است.
ب) رویکرد تهذیبی و تکمیل علوم موجود با نگاه امضایی که در تاریخ اسلام سابقه دارد و نوعی تطبیق خام و البته تکلف‌آمیز یافته‌های علمی با متون دینی است که اشکالات خاص خود را نیز در بر دارد.
ج) رویکرد تأسیسی که با تأمل در مفروضات پیشینی علوم و تغییر آن‌ها براساس آموزه‌های دینی به دست می‌آید. براساس این رویکرد، بحث درباره‌ی علوم انسانی اسلامی در گرو آن است که بتوان قسمت هایی از اندیشه‌ی اسلامی را به منزله‌ی پشتوانه‌ی متافیزیکی برای تحقیق در علوم انسانی به کار گرفت تا علم دینی به این معنا موجودیتی یک‌پارچه یابد.
سیر علوم انسانی نوین که مبدأ و مرجع فعلی آن غرب است، بسیار تأمل‌انگیز است. غربیان تلاش کرده‌اند علوم انسانی خود را بر مبانی متافیزیکی خودشان استوار سازند. نگاه ویژه‌ی آن‌ها به هستی و انسان، تمایز بین ماده و روح، شناخت‌شناسی و نیز انحصار روش‌های شناخت بشر به تجربه و حس و نادیده انگاشتن راه‌های دیگر...، علوم انسانی‌ای را پدید آورده است که صبغه‌ی تجربه‌گرایانه دارد و با علوم دیگر از آن سرزمین‌ها هم زبان است.
به اعتقاد صاحب این قلم، اگر بخواهیم سخن از علوم انسانی اسلامی و به تبع آن مدیریت اسلامی به میان آوریم ـ که باید سخن بگوییم و اصول و مبانی مفتح و غیر مفتح بسیاری در مجموعه معارف و اندیشه‌های مسلمین وجود دارد که باید کاویده شود ـ باید علوم انسانی جدید ـ که محصول خرد جمعی بشر غربی با مبانی خاص خود است ـ در چهار محور اساسی زیر در چارچوب جهان‌بینی اسلامی مورد «باز تفسیر» قرار گیرد:
1. هستی‌شناسی اسلامی: نگرش توحیدی اسلام به هستی و واقعیات فیزیکی و متافیزیکی و مراتب و سطوح آن اعم از مراتب و سطوح مادی و معنوی، باید به طور عمیق و دقیق بررسی شود و در میان دانش‌پژوهان و دانشمندان نفوذ یابد.
2. معرفت‌شناسی اسلامی: نگرش معرفت‌شناسی کل‌انگارانه و توحیدی اسلام نسبت به واقعیات و علم به واقعیات، به ویژه پدیدارهای انسانی ـ که موضوع تحقیق در علوم انسانی است ـ کیفیت معرفت، ساختارشناسی واقعیت و الگوهای فهم و نیز انواع شناخت بشری اعم از «شناخت تجربی»، «شناخت عقلانی»، «شناخت شهودی» و «شناخت وحیانی» مورد توجه قرار گیرد.
3. انسان‌شناسی اسلامی: انسان اسلام باید مورد شناسایی دقیق و عمیق قرار گیرد. تعریف انسان و ماهیت او، ویژگی‌های انسان و ابعاد مختلف وجودی او از دیدگاه اسلامی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. تعریف انسان در غرب با تعریف انسان در اسلام کاملاً متفاوت است. 4. روش‌شناسی اسلامی: روش تحقیق مناسب در علوم انسانی و رشته‌های مختلف آن با توجه به جنبه‌های مختلف رفتار آدمی و روابط و مناسبات آدمیان با یکدیگر و آثار و نهادهای ناشی از رفتارهای فردی و جمعی در روابط انسان‌ها و نیز ابعاد مختلف وجودی انسان براساس بینش اسلامی انتخاب شود و تنها به تجربه ـ که یکی از شناخت‌های بشری و روش‌های تحقیق است ـ بسنده نگردد.
چهار محور کلان فوق که به عنوان پیش‌فرض‌های متافیزیکی در علوم انسانی تأثیرگذار شوند، علوم انسانی اسلامی را ممکن و میسر خواهند کرد. در این صورت، هدف از کسب علم نیز الهی خواهد بود و فعالیت علمی، فعالیت دینی و عبادت شمرده خواهد شد و آدمی به خدا نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود. در نتیجه کاربردهای علمی و نتایج پژوهش‌های علمی هم در جهت مصالح بشریت سوگیری خواهند داشت و جامعه‌ی انسانی مسیر سعادت را خواهد پیمود.
این نکته شایان ذکراست که هشدارهای جدی امام راحل پس از پیروزی انقلاب اسلامی مبنی بر اسلامی کردن دانشگاه‌ها و دغدغه‌های حکیمانه‌ی مقام معظم رهبری در این باره دو روی ظاهری و باطنی دارد. دانشگاه‌های ما پس از انقلاب در بعد ظاهری در اسلامی شدن تلاش کرده و عمدتاً موفق بوده‌اند. اما روی دیگر این سکه، بعد باطنی آن است. مراد از بعد باطنی، محتوای متون درسی و مبانی آن‌ها و پیش‌فرض‌های مقبول در علوم و جهت‌گیری‌های کاربردی آن است. این اقدام، که از آن تحت عنوان «انقلاب فرهنگی» نیز یاد می‌شود، هنوز به وقوع نپیوسته است. این کار همتی پویا و طولانی همراه با گام‌های درست می‌طلبد. اجتهاد علمی لازمه‌ی محیط‌های علمی و دانشگاهی است و برای دستیابی آن به تعبیر مقام معظم رهبری، دو عنصر «قدرت علمی» و «جرأت علمی» ضروری است. هم باید با هوش وافر، به دنبال ذخیره‌ی علمی لازم و مجاهدت فراوان برای یادگیری بود و هم باید برای تقویت بنیه‌ی علمی کشور و پیشرفت علم و فن‌آوری، باید با نواندیشی و نوآوری علمی، خود را از قید جزمی‌گری تعریف‌ها و نظریه‌های علمی القا شده از سوی غرب و دایمی دانستن آن‌ها رهانید. باید علاوه بر مصرف کردن فرآورده‌های علمی دیگران، به معنی حقیقی کلمه، علم را نیز با روشمندی و ضابطه تولید کرد. لازمه‌ی این کار، به وجود آمدن خودآگاهی جمعی در محیط‌های علمی نسبت به فرهنگ وارداتی و تحکم‌آمیز غربی است.
در این نوشتار، پس از بررسی اجمالی سیر علوم انسانی نوین و تأملی در مبانی و پیش‌فرض‌های آن، سه رویکرد مطرح در علم دینی مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد و دیدگاه مختار در این زمینه، که مبتنی بر رویکرد تأسیسی با تأمل در پیش‌فرض‌های چهارگانه و بازتفسیر آن‌ها تشریح می‌گردد.