عنوان مقاله: راهبردهای علمی برای تحقق سند چشم انداز
مولف/مترجم: دکتر محمد علی زلفی گل؛ ابوالفضل کیانی بختیاری
موضوع: مدیریت بومی

سال انتشار(میلادی): 2009
وضعیت: تمام متن
منبع: ماهنامه تدبیر-سال نوزدهم-شماره 201
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران احراز جایگاه نخست علمی در منطقه را براساس سند چشم انداز توسعه علمی، اقتصادی و فرهنگی کشور، هدف گذاری کرده است، بی‌درنگ می‌باید راهبردهای علمی ویژه‌ای را اتخاذ کرد و علوم راهبردی ویژه ای را ایجاد و یا توسعه داد. در این مقاله پیشنهادهایی چون ایجاد و تقویت برخی بسترها و ظرفیت‌های بالقوه، از جمله: نمایه سازی یافته های پژوهشی، مسائل علمی حل نشده، نیازهای کشور و ایده های نو، بازنگری در رشته های دانشگاهی با توجه به هدفهای مورد نظر در جهت تأمین منافع ملی و نیز بازنگری در سرفصلهای دروس آموزشی در تمامی مقاطع، به ویژه در دانشگاهها و تاسیس برخی از رشته‌های علمی مهم، ارائه شده است.

راهبردهای علمی
1. توجه به تولید علم
از بسترهای مهم توسعه و ارتقای علمی ایران به ویژه در ابعاد بین المللی توجه به مقوله تولید علم و توسعه تحقیقات هدفمند در کشور است. در عصر کنونی تولید علم و تحرک علمی با رونق و پیشرفت فناوری کاملاً آمیخته است و می‌توان اذعان داشت که تولید، بسط و ترویج علم تاثیر چشمگیر در تمام حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور دارد. خوشبختانه با اتخاذ سیاستهایی مانند: راه‌اندازی دوره‌های تحصیلات تکمیلی و پرورش نیروی انسانی توسعه یافته، الزام شرط چاپ کتاب و یا مقاله در مجله‌های معتبر علمی برای دانش آموختگان مقاطع دکترا، حمایتها و سیاستهای تشویقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و تدوین آیین نامه های ارتقای اعضای هیئت علمی برمبنای پژوهش محوری به ویژه توجه، اعتباردهی و بازبینی امتیازدهی به مقاله‌های پژوهشی اصیل بومی و بنیادی دارای یافته های پژوهشی و یا ارائه تفکر و نظریه های جدید در نشریات معتبر وابسته به پایگاههای علمی، ملی و جهانی، روند تولید علم کشور در چند سال اخیر روندی فزاینده و خرسند کننده داشته است(زلفی گل، 1383). چنین رویکردی احراز جایگاه نخست علمی در منطقه را به امری دست یافتنی تبدیل کرده است. به طور طبیعی در راستای توسعه علمی کشور، حفظ کیان فرهنگی، سیاسی و دینی باید هدف اصلی باشد. بنابراین برنامه‌ریزی مناسب در این مورد مهمترین وظیفه امروز و فردای همه روشنفکران متعهد جامعه، اعم از دانشگاهی و روحانی شمرده می شود (حداد عادل، 1383). تقویت جدی مجله‌های علمی کشور و تلاش در جهت بین المللی شدن آنها، بها دادن به علوم بومی، ترویج فرهنگ نشر یافته‌های پژوهشی، ارزیابی دایمی پژوهشگران در مراکز دولتی، گنجاندن علوم بومی در کتب و مقاله‌ها در سطح ملی و بین المللی در و نیز کتابهای آموزشی مقاطع مختلف، موجب تقویت خودباوری و رشد غرور ملی خواهد شد. تقویت انجمنهای علمی و فرهنگستان های کشور در هدایت و چاپ مجله‌های علمی و استاندارد سازی آنها موثر خواهد بود. تشکیل آکادمی علوم کشور که موجب هماهنگ سازی فرهنگستانهای کشور و انجمنهای علمی کشور می شود نیز می تواند مفید باشد. هدف از این نوشتار ارائه سیاستهای راهبردی مناسب برای آینده علمی کشور است، به گونه ای که ضمن داشتن روح معنویت و هویت ملی و دینی به نتایجی منتهی شود که بر اساس شاخصهای مورد پذیرش جامعه علمی، ملی و بین المللی قابل بررسی و اندازه گیری باشد.

2. تولید ثروت از دانش
اکنون که چرخ تولید علم و کشف دانش در کشور با آهنگی پیش رونده در حال حرکت است، این پرسش مطرح است که اگر قرار باشد تولید علم داخلی از نظر فناوری مفید واقع نشود، فایده احراز جایگاه نخست علمی در منطقه برای کشور چیست؟ تحقیقات بنیادی در یک جا می‌باید کاربردی شود و نیازهای جامعه را مرتفع سازد و این مقوله به بستر و سازوکار مناسب نیاز دارد. سیاستگذاران علمی کشور باید با طراحی نظام جامع فناوری، تدابیری بیندیشند تا تولید علم کشور به تولید فناوری منجر شود و کشور در این مسیر بتواند به دانش فنی، اشتغال، ارزش افزوده، صنعت برتر و در یک کلام به ثروت برسد.
بی‌گمان تولید علم منجر به تولید فناوری می شود؛ ولی بدون برنامه ریزی و سیاستگذاری درست سرعت رسیدن به فناوری و صنعت برخاسته از علم داخل کشور مناسب نخواهد بود.
راهکار حرکت از تولید علم برای رسیدن به فناوری در کشورهای دیگر تجربه شده است. الگوبرداری از کشورهای پیشرفته و اصلاح آن براساس شرایط بومی کشور در این روند، می‌تواند راهنمای مناسبی باشد. خوشبختانه تاسیس مراکز رشد، پارکهای علم و فناوری ، مراکز کارآفرینی دانشگاهها، از اقدامات قابل تحسین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
کشور بریتانیا در انتقال نوآوریها و دانش تولید شده به تجارت، تولید ثروت، ایجاد اشتغال و در یک کلام انتقال از مرحله تولید علم به علم مولد، توفیق زیادی داشته است که این تجربه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و به عنوان الگو به کار گرفته شود.
یکی از اقدامهای مهم این کشور، جهت‌گیری و تبدیل تولیدات علمی به محصولات از راه دایر کردن شرکتهای تجاری دانشگاهی است (شمس و افضلان، 1383).
انتظار می‌رود با توجه به اهمیت تبدیل علم به فناوری، ضمن اشاعه و آگاهی نسبت به این زمینه در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی از طریق نشریات، برگزاری کارگاههای آموزشی و سمینارها، زیرساخت‌های لازم از قبیل وضع قوانین و مقررات مورد نیاز در زمینه مالکیت و مدیریت دارایی‌های فکری حاصل از دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و نیز فعالیتهای تجاری سازی از قبیل: مجوزدهی و تشکیل شرکتهای دانشگاهی فراهم شود (فکور، 1383) .
همچنین با توجه به دولتی بودن اغلب دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در ایران، انتظار می‌رود دولت بیش از پیش نقش حمایتی خود را در مورد تشکیل دفاتر انتقال فناوری در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و فعالیتهای این دفاتر ایفاء کند تا جریان استخراج و انتقال فناوری از پایگاههای علمی شدت بیشتری یابد. به زبانی ساده‌تر وجود دفاتری در دانشگاهها که نقش بنگاههای واسطه میان پژوهش و فناوری را اجرا کنند، ضروری است، به گونه ای که پروژه های صنایع، اعم از خصوصی و دولتی را، به پژوهشگران دانشگاهی معرفی کنند و از طرفی دیگر به معرفی یافته‌های پژوهشی محققان به صنعت بپردازند، که به اصطلاح به عنوان الگویی کوچک نقش خویش را در ارتباط صنعت با دانشگاهها و پژوهشگاهها ایفا کنند.

3. عضویت در سازمانهای جهانی مالکیت‌های معنوی
همان گونه که اشاره شد برای تبدیل علم به فناوری می‌باید بسترها و سازوکارهای گوناگونی را به کار بست. شاخص‌ تولید علم، نشر مقاله و شاخص تولید فناوری، ابداع و یا اختراع نو در سطح بین المللی است. از شرایط ثبت اختراع در سطح بین‌المللی، عضویت کشور در سازمان جهانی مالکیت‌های معنوی (WIPO) و سایر کنوانسیون‌های مربوط است که خوشبختانه ایران به عضویت این سازمان درآمده است. هم اکنون می‌باید دفتر ثبت اختراع در معاونت پژوهشی وزارت علوم،تحقیقات و فناوری ایجاد و یا تقویت شود تا پژوهشگران به راحتی بتوانند به قوانین و راهکارهای مربوطه آشنا شوند. موضوع مهم دیگر این است که ثبت اختراع در سطح بین‌المللی هزینه‌بر است و پرداخت مخارج آن از ظرفیت مالی پژوهشگران خارج است و مطلوب است دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی و یا سازمان‌های حمایت کننده این هزینه را پرداخت کنند تا پس از ثبت اختراع با فعالیت اقتصادی بتوانند این اختراع را در سطح بین‌المللی به فروش برسانند ( حکیم اللهی و همکاران، 1384).
افرادی که موفق به ثبت اختراع در بُعد بین المللی و یا ملی می شوند در صورتی که بر اساس شاخصهای مورد پذیرش ملی و بین المللی آن را به ثبت برسانند، می‌توانند از ارتقای مرتبه در حد چاپ مقاله یا کتاب برخوردار شوند. این اقدام، انگیزه‌ای قوی برای دانشگاهیان برای حرکت به سمت بهره گیری از دانش در راستای تولید فناوری خواهد بود.

4. تقویت تعاملات علمی بین‌المللی
ضعف تعاملات و همکاریهای علمی، آموزشی و پژوهشی نهادهای علمی کشور، با نهادهای علمی سایر کشورها در ابعاد منطقه‌ای و جهانی مانع توسعه و ارتقای علمی در کشور می‌شود. امروزه شرکتهای خارجی تامین کننده مواد و لوازم تحقیقاتی ، تأمین بسیاری از نیازهای اولیه پژوهشگران را تابع شرایط اجتماعی و سیاسی یک کشور می‌دانند و در اختیار محققان می‌گذارند. اگر شرایط سیاسی و اجتماعی مطلوب برقرار نباشد، حتی خرید تجهیزات و لوازم و امکانات و مواد از این شرکت‌ها را نمی‌توان با قیمت چندبرابر هم به انجام رساند. پس باید بدون هیچ شک و شبهه‌ای بپذیریم که یکی از ارکان تولید علم، تحقق ایجاد فضای مطلوب بین‌المللی است، حتی امروزه داوری و چاپ مقالات در نشریات معتبر بین‌المللی نیز تابع روابط و فضای مطلوب بین‌المللی است که در صورت نبود آن، چاپ مقاله در نشریات با ضریب تاثیر (IF=Impact Factor) بالا که معمولاً عامل استناد و ارجاع بیشتر به پژوهشگران می‌شود، امکانپذیر نیست.بنابراین مسئولان آموزش عالی کشور، می‌باید برای ایجاد فضای مطلوب بین‌المللی، تلاش مضاعف داشته باشند (موسوی موحدی و همکاران، 1383).
یافته پژوهشی که به صورت مقاله یا کتاب منتشر می‌شود، زمانی تاثیرگذارتر است که در سطح بین‌المللی منتشر شده ، خوانندگان بیشتری را به خود جلب کند و مورد نقد بین المللی قرار می گیرد، در این صورت است که موجب گسترش مرزهای دانش با شتاب بیشتری شده، پژوهشگر ملی وجهه بین المللی پیدا می‌کند و می‌تواند در جذب دانشمندان بین المللی توفیق داشته باشد. در صورتی که با برنامه ریزی بتوان یافته های پژوهشی را که در راستای نیازهای داخل کشور است، در بعد بین المللی به چاپ رسانید، امکان هدایت پژوهشگران و دانشمندان بین‌المللی جهت تحقیق در راستای علوم بومی محقق می‌شود، یعنی شرایطی را ایجاد کنیم که آنها برای ما بازی کنند و انرژی و پتانسیل آنها در راستای حل مسائل بومی کشور ما به کار گرفته شود؛ همان سیاستی که درحال حاضر بعضی از کشورهای توسعه یافته در پیش گرفته اند. حضور علمی فعال در عرصه بین المللی، در افزایش شیب رشد علمی و فنی کشور بسیار مؤثر است.

5. لزوم دسترسی به اطلاعات علمی
در ایران، اطلاعات علمی در دستگاه های سازمان های دولتی پراکنده است و هر دستگاهی سیستم جمع‌آوری و پردازش اطلاعات به شیوه خود ساخته را به انجام می‌رساند، لیکن پایگاه اطلاعات داده های علمی(Base Scientific Data) منسجم در کشور وجود ندارد، و تا زمانی که چنین خلأیی حاکم باشد، نمی‌توان کار پژوهشی مستند به آمار و اطلاعات متقن به انجام رساند و کاربست پژوهش و دانایی را با هزینه کمتر و بهره بیشتر در کشور هدایت کرد.

6. کمک به استقرار مغزها و جلوگیری از مهاجرت نخبگان علمی
مهاجرت نخبگان عبارت است از: روند عزیمت افراد متخصص و آموزش دیده از یک کشور یا بخش اقتصادی به کشور یا بخش دیگر که غالباً به منظور حقوق و مزایای بهتر یا شرایط بهتر زندگی و کار علمی مؤثرتر صورت می‌گیرد (2002,Sami).
در گزارش کشورهای اروپایی عضو سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه OECD به دو مفهوم، مبادله مغزها (Brain Exchange) و بر باد دادن مغزها (Brain Waste) اشاره شده است. مبادله مغزها به دو جریان هم زمان صادرات و واردات مغز اشاره ضمنی دارد. هرگاه سنگینی این مبادله به یک جهت متمایل شود، دو اصطلاح دیگر فرار مغزها (Brain Drain) و تصاحب مغزها (Brain Gain) به کار برده می‌شود. جانسون و رجتز در سال 1998 واژه گردش مغزها (Brain Circulation) را به کار برده اند (صالحی، 1383). به تازگی پدیده مهاجرت نخبگان به نشت نشاء تعبیر شده است. نقدها و راهکارهای عملیاتی عالمانه ای ارائه شده است که بهره گیری از آنها می تواند برای متولیان علمی، اداری و اجرایی کشور راهگشا باشد (امیرخانی، 1384).
نقش نیروهای ممتاز در کشورهای در حال توسعه برای راه اندازی موتورهای رشد جامعه، بسیار حیاتی است. نیروی انسانی ممتاز با قرار گرفتن در خلأهای انسانی جامعه، می تواند نقشهای متفاوتی را که یک جامعه در حال توسعه از نیروی انسانی خود می طلبد، ایفا کند (مشایخی، 1385).
نگارنده، این پدیده را نه تنها مهاجرت مغزها، بلکه مهاجرت ژنها می‌داند و بر این باور است که نه تنها نخبگان کشور، که ثروت ملی هستند در فرایند مهاجرت از دست می‌‌روند، بلکه پس از گذشت سده‌ها از نظر ژنتیکی کشورهای نخبه‌پذیر (مقصد) به جوامع نخبه‌ تبدیل خواهند شد و درصد ژنهای هوشمند آنها به شکل گسترده‌ای افزایش می‌یابد، و برعکس در کشورهای نخبه گریز (مبدأ) ذخیره ژنهای هوشمندش کاهش می یابد، بنابراین ضرورت دارد موضوع حفظ، صیانت و کرامت نخبگان به عنوان یک پروژه ملی تعریف شده عوامل جاذبه ای تقویت و عوامل دافعه‌زا رفع شود (همان منبع).
رویکرد ایجاد بنیاد ملی نخبگان کشور گامی است مقتدر در راستای توسعه علمی کشور و حرکت انقلابی در مسیر تولید دانش‌ و جنبش نرم‌افزاری و همچنین نویدبخش اهمیت دادن به دانش و منزلت دانشمندان و صاحبان علم و اندیشه در کشور است.نظر به تاکید مقام معظم رهبری در استفاده درست و مناسب از ظرفیت‌های علمی نخبگان، و لزوم حمایت‌های مادی و معنوی از این قشر توسعه یافته، بنیاد ملی نخبگان تشکیل شده و در حال سازمان‌دهی سازوکارهای اولیه و آغاز به کار و انجام وظیفه خطیر خدمت به نخبگان کشور است (ویژه‌نامه معرفی بنیادهای نخبگان کشور، 1384).

7. ایجاد پایگاه نمایه سازی علم و فن‌بومی
نظام مسلط برساختار کلان کشور، به واسطه کپی برداری از برخی نظام‌های رایج جهان در سده‌‌های گذشته، برمبنای آموزش محوری طراحی شده است. نظام آموزش محور، تکلیف دانشجو و استاد را از پیش تعیین و چارچوب‌ها و بروندادها را به گونه‌ای ترسیم کرده است که دانشجو با برونداد نمره، استاد با برونداد تدریس گام بردارد و در نهایت خروجی نظام یک مدرک تحصیلی باشد، بنابراین ضرورت نمایه‌سازی در سیستم‌های آموزش محور، کمتر احساس می‌شود، لیکن در نظام‌های پژوهش محور و یا آموزش مبتنی بر پژوهش به ویژه در عصر توسعه دانایی محور که اساس آن پژوهش است، نمایه‌سازی علمی عاملی ضروری و اثرگذار در گسترش مرزهای دانش، رفاه و سلامت جوامع تعیین می‌شود، و اثر گذاری پژوهشی و تحقیق را از راه بهره مندی از توانایی های سیستم نمایه سازی می توان فهمید. در کشور ما هنوز دسترسی به اطلاعاتی که گویا و مبین میزان اثرگذاری یافته های پژوهشی، اعم از کتاب، مقاله و ... باشد، امکانپذیر نشده است.
به عبارت دیگر نظام نمایه سازی علم و فن بومی وجود ندارد، در نتیجه محقق و پژوهشگر، با وجود گذشت مدت زمان طولانی از نشر یافته‌های پژوهشی خود، قادر به اطلاع‌یابی از میزان رجوع و استناد (Citation) به مقاله و یا کتب منتشره خود نیست، علاوه بر آن عدم آگاهی و دسترسی به تحقیقات و پژوهشهای انجام گرفته، در سالهای گذشته، سبب موازی کاری، انجام تحقیقات تکراری و اتلاف وقت و هزینه و به هدر رفتن منابع در کشور شده است، (زلفی گل، 1384) در صورتی که وجود چنین سیستمی در جهان، به ویژه در کشورهای دارای جایگاه و مرتبه بالای علمی شرایطی را فراهم کرده است که محققان چند ماه پس از چاپ یافته‌های پژوهشی خود، میزان ارجاعات به آن یافته‌ها را ردیابی می‌کنند.
اطلاع از میزان ارجاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا اولاً محقق می‌تواند به میزان تاثیر کار علمی خود در علم و دانش بشری و بومی پی‌ببرد و همچنین متوجه شود که چه محققانی به کار وی ارجاع داده، کار او را رد و یا تایید کرده‌اند، ثانیاً امکان شناسایی پژوهشگران هم تخصص و هم‌گرایش برای وی فراهم می‌شود و از این راه به طور مداوم اطلاعات پژوهشگران بهنگام می‌شود و از همه مهمتر اینکه بودجه پژوهش در کشور بهینه مصرف می‌شود، یعنی اینکه پژوهشگری که به صورت بومی بر روی موضوعات ویژه داخل کشور تحقیق می‌کند، امکان دسترسی به پیشینه تحقیق و پژوهش برای وی میسر می‌شود.
تحقق سیستم نمایه سازی علم و فن‌ بومی، تاثیری که در رشد علمی و پژوهشی کشور خواهد داشت با هیچ فاکتور دیگری از جمله افزایش بودجه پژوهشی، قابل مقایسه نخواهد بود و در ضمن بحث و جدل رشته‌های علوم انسانی هم با توجه به ارزیابی علمی مجله‌های داخلی حل خواهد شد و کشمکش مدید علوم انسانی در محافل مختلف علمی کشور و انتظارها و انتقادهایی که نسبت به آن مطرح شده است رفع می گردد ونگاه از بیرون ودرون به علوم انسانی، نگاهی با شاخص های مختص همان رشته و بی غرض خواهد بود (رفیع پور، 1383) و برای هیئت‌های ممیزه دانشگاهها، امکان ارزش گذاری درست میسر می شود به عبارت دیگر راه‌اندازی این سیستم امکان نظارت دقیق و درست مدیران و محققان علاقه‌مند به مباحث رشته‌ علم سنجی را امکان‌پذیر می‌سازد.
چنین رویکردی می‌باید علاوه بر حوزه علم و فن به سایر حوزه‌های اجرایی کشور نیز تسری یابد و به نظر می‌رسد ساماندهی پایانه‌های آماری و اطلاعاتی کشور در همه زمینه‌ها اجتناب‌ناپذیر است. به عنوان مثال با طراحی یک سیستم جستجوی رایانه‌ای، با یک کلیدواژه تمامی جلساتی که در یک سازمان، در مورد یک موضوع ویژه تشکیل شده است، در دسترس قرار می‌گیرد و به خوبی از سوابق و نقطه‌نظرات و بحث کارشناسان استفاه می‌شود. صرف هزینه برای ایجاد سامانه‌های آماری و اطلاعات علمی و یا به عبارت دیگر نمایه‌سازی، در قبال صرفه‌جویی حاصل از ممانعت از انجام تحقیقات تکراری یا موازی و کم بازده و اتلاف انرژی فراوان متخصصان و نیز درآمدزایی‌های پس از سامانه‌های مذکور، بسیار ناچیز و حتی قابل گذشت خواهد بود.

8. ساماندهی منابع مالی بخش تحقیقات
میزان اعتبارات پژوهشی در هر جامعه‌ای نشان از توجه آن دولت به علم و پژوهش و توسعه علمی همه جانبه کشور دارد. کشورهای توسعه یافته تا بیش از 3درصد از تولید ناخالص داخلی، از بودجه کشور را به تحقیقات اختصاص می‌دهند و با مدیریت درست، آن را جذب می‌کنند. شواهد موجود آشکار می سازد که بودجه تحقیقات کشور ما همواره زیر 1 درصد از تولید ناخالص داخلی بوده که کمتر از نصف آن هم جذب نشده است (فکور، 1383).
توزیع نامناسب بودجه پژوهشی نیز یکی از عواملی است که باید بدان توجه شود. بودجه‌های پژوهشی که در اختیار اشخاص است، بسیاری از اوقات تناسب عکسی با توانایی‌هایشان دارد، یعنی آنکه توانگر است بودجه کمتری در اختیار دارد، تا آن کسی که در آن حد توانایی ندارد. بعضی وقتها بودجه پژوهشی خارج از وزارت علوم در جاهایی هزینه می‌شود که به واقع بازده چندانی ندارد؛ اگر چه جزء بودجه‌های پژوهشی مملکت هم به حساب می‌آید. ارزیابی نتایج تحقیقات می‌تواند ملاک مناسبی برای توزیع بودجه‌های پژوهشی باشد (شمسی پور، 1384). همچنین در توزیع درست بودجه تحقیقاتی می‌باید شاخصها و استانداردهای جهانی را در نظر گرفت (کاوه، 1384).

9. زبان دوم ضرورت دهکده جهانی (Bilingualism)
این واقعیت که هر بخشی از علم، زادگاه ویژه‌ای دارد که مورد قبول عام و خاص است و در این واقعیت که برای تسلط به هر علمی باید زبان لازم برای دستیابی به سابقه آن را دانست، شکی و بحثی وجود ندارد. به عنوان مثال هر کسی در هر کجای دنیا برای دستیابی به رمز و رموز و ویژگیهای زبان و ادب فارسی و نیز دانش بومی کشور ما به ضرورت باید به زبان فارسی مسلط باشد. در غیر اینصورت نمی تواند در این خصوص به پژوهش عمیق بپردازد. بنابراین با توجه به اینکه به واسطه پیشرفت علم و فناوری ارتباطات و تحقق انقلاب فناوری اطلاعات، دنیا به یک دهکده جهانی تبدیل شده است. بنابراین اگر کسی بخواهد در یک رشته و یا شاخه علمی آموزش ببیند و به پژوهش و تحقیق بپردازد تا به جامعیت علمی برسد، می باید بررسی کند که بیشترین سابقه علمی و مستندات علمی مربوط به رشته مورد نظر به چه زبانی ثبت و درج شده است و سپس به فراگیری آن زبان بپردازد. با لحاظ مقدمه یاد شده می توان این گونه نتیجه گرفت که یکی از مهمترین ملزومات و ضرورتهای پژوهش و تحقیق برای دانشمند و اندیشمند شدن، تسلط به زبان علمی رشته مورد نظر است. بنابراین اگر نگاهی گذرا به آموزش زبان دوم در کشورهای دیگر و همچنین کشور عزیزمان ایران داشته باشیم و عملکرد خویش را در این رابطه با دیگران مقایسه کنیم می‌توانیم به نقاط قوت و ضعف خویش به خوبی پی ببریم. یکی از دلایل موفقیت تحصیل در حوزه های علمیه کشورمان جدی گرفتن مقوله تسلط به زبان مرتبط با آن رشته تحصیلی است، در حالی که در آموزش آکادمیک در مقاطع مختلف در سطح آموزش عمومی و تحصیلات عالیه یادگیری زبان دوم به طور جدی مورد نظر نبوده است.

10. بانک ملی ایده:
(NBI) Idea of Bank National
به نظر می رسد از مهمترین بخشهایی که نیاز به سرمایه گذاری دارد، حمایت از ایده‌های نو و جدیدی است که بر پایه تجربه و علم، ظهور و بروز می کند. جهان امروز بر اساس ایده های بزرگ اراده می شود (موسوی موحدی و همکاران، 1384). این نیاز در مورد نخبگان بالقوه و بالفعل جامعه، بیش از دیگران خودنمایی می کند. اگر تاریخچه کشفیات و ابداعات بزرگ را مطالعه کنیم به این نتیجه می رسیم که جرقه های ذهنی و خلاقیت های اولیه است که زمینه و بستر لازم را برای تحول ایجاد می کند. در حقیقت ایده های نو در صورت عملی شدن، منتفع شدن خالق ایده و جامعه را در بردارد. در صورتی که جامعه ای قدر و منزلت نوآوران خود را بداند و به حمایت مادی و معنوی از ایشان همت بگمارد تا آنان ایده های خویش را عملی کنند، مهمترین گامها را برای توسعه اقتصادی، علمی، فرهنگی و اجتماعی خود برداشته است. ممکن است فردی ایده ای داشته باشد که خود به تنهایی قادر به عملی کردن آن نباشد، اگر مرکز و پایگاهی تشکیل شود که این ایده ها در آنجا و به نام افراد ارائه دهنده ثبت شود تا افراد متخصص بتواند ایده دهنده را در راه تحقق آن یاری دهند، بسیار پسندیده و ضروری است. امروزه کارهای پژوهشی و صنعتی ای که در اثر اشتراک مساعی تخصصهای مختلف انجام می پذیرد، از اثر بخشی بیشتری برخوردار است، به همین دلیل امروزه تحقیقات بین رشته‌ای و چند رشته‌ای منجر به شکل‌گیری تیمهای تحقیقاتی با استراتژیهای جدیدی شده است. از این رو، بنیاد ملی نخبگان کشور می تواند در این راه پیشگام باشد و چنین پایگاهی را برای ثبت و ضبط ایده های نخبگان تأسیس کند و شرایطی را مهیا سازد که امکان تبادل نظر نخبگان در مورد ایده های یکدیگر فراهم آید تا در اثر تشکیل تیمهای توانمند علمی، ایده های آنان به عمل تبدیل شود.

11. مرکز نمایه سازی مسائل حل نشده علمی Center for Indexing of Unsolved Scientific Problems (CIUSP) آنچه مسلم است، همیشه دانسته های انسان در برابر نادانسته ها و مجهولاتش شبیه قطره در برابر اقیانوس می باشد و همیشه فردی که بیشتر می داند احساس نادانی بیشتری می کند زیرا هر چه دانایی بیشتر می شود، مسائل جدیدی ظهور و بروز می کند.
در هر صورت به نظر نگارندگان اگر مرکزی وجود داشته باشد که مسائل و موضوعات تخصصی هر رشته را که در حال حاضر پاسخ و جوابی برای آنها در دنیا وجود ندارد، جمع آوری نمایه کند آن پایگاه، از پایگاهها اطلاعات علمی که دانسته ها را نمایه می کند، ارزش کمتری نخواهد داشت. بنابراین امید است با تشکیل چنین مرکز و پایگاهی و جمع آوری مسائل علمی حل نشده که توسط نخبگان ارائه می شود، بتوان گامی مؤثر در راستای حرکت تیمی در جهت ارتقای تولید علم برداشت.

12. ایجاد پردیس انجمن های علمی
یکی از مهمترین بسترهای ارتقای علمی کشور، ایجاد و تقویت انجمن های علمی کشور است. انجمن های علمی می توانند به عنوان حلقه اتصال بین جوامع دانشگاهی، بخش صنعت، کشاورزی و خدمات انجام وظیفه کنند. این مجموعه اگر به گونه‌ای مناسب حمایت و هدایت شوند، عامل اصلی ترویج، تولید علم و پژوهشهای اثرگذار در کشور به حساب آمده، در ایجاد اتصال میان حلقه دانشگاه و صنعت نقش مهمی ایفا خواهند کرد.
نگارندگان پیشنهاد می کنند: انجمنهای علمی در یک پردیس مناسب تمرکز یافته، شرایطی از قبیل تجهیز نرم افزاری و سخت افزاری مناسب برای تحقق وظایف یاد شده برای آنان فراهم شود. یعنی امکانات اولیه در اختیار آنها قرار گیرد و به صورت خصوصی و با کمکهای حداقلی دولت به صورت سازمانهای مردم نهاد اداره شوند. امکاناتی از قبیل: سالنهای کنفرانس مجهز برای برگزاری سمینارهای ملی و بین‌المللی به گونه ای که تمامی سمینارهای علمی، اعم از ملی و بین المللی در تمامی رشته‌ها، در آنجا برگزار شود و هر انجمن برای برگزاری سمینار خویش برنامه ثابتی داشته باشد و سالنهای کنفرانس دایم میزبان دانشمندان ملی و بین المللی باشد. همچنین هتلهای مناسب خصوصی نیز برای اسکان دانشمندان و مراجعه کنندگان شرکت کننده در سمینارها در پردیس یاد شده ایجاد شود، تا همانند محل برگزاری نمایشگاه بین المللی و سالنهای ساختمان اجلاس، مرکز همایشهای صدا و سیما و ....، در بعد ملی و بین المللی شناخته شود.

13. ماموریت گرا کردن دانشگاهها
در اینکه علم و دانش ارزش کیمیا دارد و از آن می توان به ثروت رسید، بحثی وجود ندارد و در اینکه پدیدآورندگان و تولید کنندگان علم و فکر، اعم از عینی و ذهنی و یا به عبارت دیگر عملی و نظری، ستارگان فروزان جامعه بشری هستند اتفاق نظر جهانی وجود دارد. اما در مورد معرفی کسانی که از دانش، ثروت تولید و کارآفرینی می کنند، در کشور ما دست کم کمتر فرهنگ سازی و الگوسازی شده است، در صورتیکه می‌توان گفت کارآفرینان یکی از مهمترین سرمایه‌های ملی یک کشور محسوب می شوند. چرا که کارآفرینان به عنوان عناصر خلاق و نوآور همواره راهگشای توسعه در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی بوده اند و حس ناشی از شور و شعور خود را نه تنها در محدوده کسب و کار خویش که در گستره محلی و ملی و نیز فراسوی مرزهای ملی پرواز می دهند. بنابراین باید گروه‌ها و دانشکده‌های کار آفرینی در کشور توسعه یابند و دروس اثر‌گذار کار‌آفرینی تدوین و ارائه شود.
برای اثر گذاری بیشتر درس کارآفرینی پیشنهادهای زیر ارائه می شود:
1. همه دانشگاهها، تدریس واحد کارآفرینی را برای تمامی رشته ها اجباری کنند و تمام واحدهای درسی کارآفرینی در یک درس متمرکز نشود، بلکه دست‌کم 4 واحد درسی مجزا باشد و هر ترم تنها یک واحد از مبحث کارآفرینی ارائه شود یعنی واحد کارآفرینی 4،3،2،1 در نظر گرفته شود زیرا در این صورت اساتید مختلف می توانند تجربه و علم خویش را برای تدریس به کار گیرند و دیدگاههای مختلف عرضه می شود و اساتید مختلف در گیر بحث کارآفرینی می شوند.
2. در درس کارآفرین، مبحث ، ثبت اختراع و مراحل حقوقی و قانونی آن آموزش داده شود. آموزش ثبت اختراع در داخل و خارج و همچنین ثبت علمی ایده به دانشجویان موجب ایجاد تقویت فرهنگ علمی در جامعه خواهد شد.
3. الگوهای موفق کارآفرین که در اثر اشتراک مساعی رشته های مختلف ایجاد شده است، برای ترویج فرهنگ کار گروهی و کارآفرینی بین رشته ای ارائه شود.
4. الگوهای کارآفرین ملی و بین‌المللی به دانشجویان معرفی شود (طوسی، 1381).
5. معرفی منابع موجود در زمینه کارآفرینی برای هر رشته تخصصی جزئی از سرفصل درس کارآفرینی باشد.
6. نقش مراکز رشد (انکوباتورها)، پارکهای علم و فناوری، خوشه‌های صنعتی، اندیشگاه‌ها و کانونهای تفکر در توسعه کارآفرینی بیان شود.
7. در درس کارآفرینی، نوآوری به دانشجویان آموزش داده شود و روش رسیدن به تفکرات نو و نوآوری ارائه شود (منطقی، 1385).

نتیجه‌گیری
توجه به تولید علم و مشارکت در علم جهانی، بازآفرینی محلی دستاوردهای علمی جهان و تبدیل به ثروت ملی از راه ایجاد و تقویت ساز و کارهای مناسب و مطلوبی، مانند: مراکز رشد، مراکز کارآفرینی، پارکهای علم و فناوری، توسعه فن بازار، ایجاد فضای مناسب برای استقرار دانشمندان و نخبگان، ایجاد تعاملات مناسب و مطلوب بین‌المللی، ایجاد مراکز ملی آگاهی‌‌رسانی علمی، نمایه‌سازی علم و فن بومی، مسائل علمی حل نشده، نیازهای کشور و ایده‌های نو، تأسیس پردیس انجمنهای علمی مجهز به امکانات نرم افزاری و سخت افزاری لازم، توزیع مناسب بودجه های پژوهشی، بازنگری در ماموریت دانشگاهها و گنجاندن علوم بومی و کار آفرینی در متون درسی در مقاطع مختلف، از جمله بسترها و زیرساختهای مهم توسعه علمی کشور به شمار می روند. امید است با بهره‌گیری از شرایط موجود، نهایت تلاش خود را برای تحقق ایده آرمانی مسلمانان، که همان مدینه فاضله است به کار بریم.

منابع و مآخذ:
1. رفیع پور، فرامرز: موانع توسعه علمی ایران، و راه حل های آن، ناشر شرکت سهامی انتشار، صفحه 27 سال1381 .
2. زلفی‌گل، محمد علی: از ترویج علم تا تولید ثروت از دانش، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، شماره 33، پاییز 1383 صص 24 – 16.
3. حداد عادل، غلامعلی: چالش های دینی و فرهنگی فرا روی جامعه ایران در قرن بیست و یکم، مجموعه مقالات ایران در قرن بیست ویکم، انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، صفحه 21، چاپ اول، سال 1383 .
4. شمس، ناصر و افضلان، فریده: شرکت‌های تجاری دانشگاهی بستری برای توسعه استقلال دانشگاهها، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، شماره 34، زمستان 1383 ، صفحه 43.
5. فکور، بهمن: تجاری سازی نتایج تحقیقات، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، شماره 34، زمستان 1383 ، صفحه 58.
6. حکیم‌اللهی، غلامحسین، چمنی، جمشیدخان، کیانی بختیاری، ابوالفضل ، موسوی موحدی، علی‌اکبر، شیوه‌ها و راهکارهای ثبت اختراع و امتیازات آن از دیدگاه حقوقی، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، شماره 34، زمستان 1384، صص 74-67.
7. موسوی موحدی، علی‌اکبر، کیانی بختیاری، ابوالفضل، چمنی، جمشید خان،تولید علم جهانی، مفاهیم و بسترهای ارتقاء دانش، مقاله برگزیده، نخستین کنگره جنبش نرم افزاری و تولید علم دانشگاه آزاده اسلامی ، مهرماه 1383.
8. Sami, Mahroum, (2002) Europe and the Challenge of the Brain Drain available at:www.Jr.es.ipt report vol 92.
9. صالحی، ذاکر، مهاجرت نخبگان، دایره‌المعارف آموزش عالی، جلد دوم، سال 1383، صفحه 775.
10. امیرخانی، رضا نشت نشاء، انتشارات قدیانی، تهران، چاپ دوم، 1384.
11. وقوفی، حسن فرار مغزها، بررسی مهاجرت نخبگان از زوایای گوناگون انتشارات بیستون، چاپ سوم، سال 1381 صص 16ـ15 .
12. مشایخی، علی نقی، سرمایه های مهاجر، دو هفته نامه دفتر، شماره 3 و 2، سال اول، فروردین 1385، ص 34.
13. زلفی‌گل، محمدعلی، مهاجرت ژنها، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، شماره 34، زمستان 1383 صص 22 – 13. به منابع متعدد داخلی و خارجی موجود در این مقاله نیز رجوع گردد.
14. ویژه نامه معرفی بنیادهای نخبگان کشور و برخی از بنیادهای نخبه پرور جهان، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت ، شماره 35، بهار 1384.
15. فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 14، ویژه مهاجرت نخبگان، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، سال چهارم، زمستان 1380.
16. فصلنامه فرهنگ و اندیشه، شماره دهم، ویژه نامه نخبگان، انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تابستان 1383.
17. زلفی گل، محمد علی: ایجاد سیستم ISI ملی، از پژوهش های تکراری در کشور جلوگیری می‌کند، نشریه دانشجو و دانشگاه، دانشگاه بوعلی سینا – همدان، شماره 54 مورخ چهارشنبه 3 اسفند 1384 صفحه 10.
18. زلفی گل، محمد علی: ایجاد نظام نمایه سازی علم و فن بومی، مصاحبه با خبرگزاری دانشجویان ایران(ISNA)، سرویس پژوهشی،مورخ 23/11/1384 قابل دسترس در پایگاه اطلاعات (WWW.ISNA.IR.
19. زلفی گل، محمدعلی: چرا ISI، نشریه دانشجو، و دانشگاه، دانشگاه بوعلی سینا-همدان، شماره 42، مورخ شنبه 17 اردیبهشت ماه 1384.
20.رفیع پور، فرامرز و همکاران: علوم انسانی در ایران، نگاهی از بیرون و درون، نتایج نشست کاری بررسی مسائل علوم انسانی با همکاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی و فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، خرداد ماه 1383 .
21. شمسی پور، مجتبی: مشکل اساسی تحقیقات، عدم مدیریت و توزیع نامناسب بودجه های پژوهشی است، خبرنامه تحقیقات و فنآوری، ویژه هفته پژوهش و فناوری شماره دو، آذرماه 1384، صفحه 4.
22. کاوه، علی: انجام پژوهش‌های فردی در کشور، ریشه فرهنگی دارد، خبرنامه تحقیقات و فناوری، ویژه هفته پژوهش و فناوری، شماره پنج، آذرماه 1384، صفحه 8.
23. موسوی موحدی، علی اکبر، امانی، مجتبی، کیانی بختیاری، ابوالفضل، آموزگاران علم و معنا ، فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت، شماره 35 صص 66تا73، بهار 1384
24. طوسی، محمد علی: رهبری کار آفرین ترجمه کتاب: ماتسوشیتا درخشان ترین کارآفرین سده بیستم نوشته جان پی کاتر انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ دوم، 1381 .
25. منطقی، مرتضی: جایگاه نوآوری در نظام آموزش کشور روزنامه ایران، سه شنبه 15 فروردین 1385 صفحه 12 .
26. سعیدی، فرخ: راه چهارم، راهنمای دانشمندان جوان ایرانی، انتشارات نخل دانش فصل ششم صفحه 57، پاییز سال 1384 .