عنوان مقاله: نوآوری  و شکوفائی (نیاز استرا تژیک سازمان ها)
مولف/مترجم: محمد مهدی رشیدی؛ دکتر ناصر پور صادق
موضوع: خلاقیت و نوآوری
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: تمام متن
منبع: فصلنامه مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت موسسه مطالعات بین المللی انرژی؛ شماره 2
تهیه و تنظیم:  پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.PARSIBLOG.com
چکیده: نوآوری به مفهوم توانمندی ایجاد تغییرات در محصولات, خدمات, فرآیند ها وروش های موجود, به عنوان یک الزام وضرورت, باید در فرآیند های سازمانی, برنامه ریزی, تجزیه و تحلیل, تولید وارائه کالاها و خدمات... در همه سطوح مورد توجه قرار گیرد تا بقاء و ادامه حیات این سازمان ها, در جوامع دانش محور تضمین گردد. در این مقاله به تعبیرات مختلفی که از ایده, خلاقیت, نوآوری و تغییر توسط صاحب نظران ارائه گردیده پرداخته شده وتلاش به عمل آمده تا مدل های مشهور در این زمینه از جمله مدل های نوآوری تدریجی_بنیادی, آبرناتی_کلارک, هندرسون_کلارک, زنجیره نوآوری ارزش افزوده, روبرتس_بری, تی سه و نیز مدل های پویای نوآوری مانند آتریک_آبرناتی, چرخه عمر تکنولوژی توشمان _روزنکوف و... به اختصار معرفی ومحدودیت ها وقابلیت های آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در ادامه این مقاله, الزامات نوآوری در صنعت نفت و ایجاد یک نظام کارآمد برای آن, که فعالیت های مربوط به تولید ایده تا تجاری سازی آن را برای گسترش نوآوری سازمان دهی کند, مطرح گردیده است. همچنین با ذکر منابع نوآوری, جایگاه نوآوری در مدیریت منابع انسانی تشریح شده است. در پایان به استناد وضعیت کنونی صنعت نفت و سند راهبردی پژوهش و فناوری این صنعت, پیشنهاداتی برای استقرار نظام یاد شده ارائه گردیده است.
واژه های کلیدی : مدل ها و الگوها ی ایستا و پویای نوآوری, دانش تکنولوژیکی,خلاقیت, تجاری کردن, ایده پردازی, الزامات نوآوری درصنعت نفت, نظام کارآمد نوآوری, سند پژوهش وفناوری.

      مقدمه :

امروزه تحولات روز افزون زندگی بشر در ابعاد مختلف سیاسی, اقتصادی, اجتماعی, تکنولوژیکی موجب گردیده است که ضرورت ایجاد ایده های نو و خلاق, نسبت به گذشته افزایش یابد و مباحث مربوط به تحول و تغییر پارادایم ها وروند ورخدادها وتصویرها در ابعاد مختلف زندگی جدی تر گرفته شود. پیچیدگی, عدم اطمینان, تغییرات گسترده, پایداری

1‍_مربی پایه 10 ومعاون آموزشی موسسه مطالعات بین المللی
2_ استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه دفاع ملی
ها و ناپایداری ها, احتمال وقوع رخدادهای جدید وآشوبناکی از مشخصات سازمان ها و کشورها محسوب می شود, لذا الگو های پویا و غیر خطی برای تحلیل و شناخت مسائل و تنگناها و فرصت ها و چالش های پیش رو وآشوب ها مورد نیاز است, تا از این رو جوامع وسازمان ها جهت طراحی الگوهای پویا ی مناسب خود در راستای کسب مزیت رقابتی پایدار نیاز مبرم به منابع انسانی توسعه یافته که خلاقیت و نوآوری از ویژگیهای اصلی آن است, دارند. بنابراین, تنها راه کسب رتبه اول اقتصادی و علمی درمنطقه (ایران 1404), توسعه منابع انسانی نوآور کشور است, تا بتواند راههای نرفته و میان برسایر کشورها را برود و طرحی نو دراندازد.

 مفهوم  خلاقیت و  نوآوری

تحقیق در مورد خلاقیت وعناصر آن بیش از یک قرن پیش توسط دانشمندان علوم اجتماعی آغاز شده است, ولی اولین پژوهش جدی را گیلفورد در سال 1950 انجام داد. وی خلاقیت را با تفکر واگرا مترادف می دانست. پس از او اندیشمندان مختلف سازمان و مدیریت تعاریف متعددی از خلاقیت ارائه نموده اند, به عنوان مثال لوتانز (1992) خلاقیت را بوجود آوردن تلفیقی از اندیشه ها ورهیافتهای افراد در یک روش جدید می داند. بارزمن خلاقیت را فرآیند شناختی از بوجود آمدن یک ایده, مفهوم یاکشفی بدیع می داند(شهر آرای, 1375). همچنین تونی پروکتور به نقل ازورتمهایر, خلاقیت را  عبارت از توانایی نگاه جدید ومتفاوت به یک موضوع ویا فرآیند شکستن ودوباره ساختن دانش خود درباره یک موضوع وبدست آوردن نقش جدید نسبت به ماهیت آن می داند. وی در تعریفی دیگر از کلی وراجرز, خلاقیت را پدیده ای می داند که هنگامی روی می دهد که فرد افکار خود را در جهت فهم متفاوت وبهتر یک موضوع یا موقعیت, سازمان دهی می کند. 1 خلاقیت یکی از
  جنبه های پایه ای در گسترش قابلیت های کارکنان نیروی دانشگر2 است که در کنار انگیزش, زمینه و بستر اصلی دیگر قابلیت ها, توانایی ها و ویژگی های رفتاری این گروه محسوب می شود. اهمیت خلاقیت در همه زمینه های کسب و کار روز به روز بیشتر نمایان می شود.سال هاست سازمان های موفق وپیشتاز در عرصه جهانی, به خلاقیت به عنوان یکی از توانایی های کلیدی می نگرند. مدیریت امروز برای خلاقیت ویژگیهای زیررا دریافته است:
خلاقیت توانایی مشترک همه انسان هاست; خلاقیت توانایی ذهنی انسان است که به ویژه  در افراد فرهیخته از هوش عقلانی ومنطقی باید بطور جداگانه در نظر گرفته شود; خلاقیت کارکنان می تواند درهر گونه شرایط محیطی وفضای سازمانی ارتقاء یابد; با رشد خلاقیت کارکنان, نه فقط تحول در قدرت ایجاد ایده های نو, بلکه فضای انگیزش وتحرک آنان دگرگون می شود; خلاقیت همانند مفاهیمی چون دموکراسی, آزادی و عدالت برای افراد
مختلف معانی متفاوتی, دارد ولی یک عامل مشترک در اکثر معانی خلاقیت این است که عبارتست از پرداختن  به عوامل جدیدی که عامل خلاق در آنها موجود بوده و به عنوان مجموع  میراث فرهنگی عمل می کند ولی آنچه که تازه است ترکیب این عوامل به شکلی جدید است. نو آوری1 به معنی استفاده از دانش جدید برای ارائه یک کالا یا خدمات جدید است که مورد در خواست مشتریان می باشد. این نوآوری ترکیبی از خلاقیت وتجاری کردن2 است. طبق نظریه مایکل پورتر, نوآوری شیوه جدیدانجام کارهایی است که تجاری شده اند. فرآیند نوآوری نمی تواند جدای از زمینه استراتژیکی ورقابتی شرکت باشد. دانش جدید می تواند تکنولوژیکی ویا بازار محور باشد3 دانش تکنولوژیکی, دانش مولفه ها, ارتباطات بین مولفه ها, روش ها, فرآیند ها وتکنیک هایی است که در تولید کالا یا خدمات نمود می یابد, کالا یا خدمات جدیدی که قیمت آن ارزانتر, ویژگی های آن بهبود یافته ودارای چنان خصیصه هایی است که هیچگاه درگذشته این چنین نبوده ویا اینکه قبلا" درآن بازار وجود نداشته است. چنین کالا وخدمات جدیدی, یک نوآوری (خلق دانش جدید تکنولوژیکی وبازار محور) می باشد.4 پیتر دراکر معتقد است:" کلیدی ترین فعالیتی که هر سازمان دارد جابجایی کامل منابع از کسب وکارهای پیشین به کسب وکار واندیشه تازه می باشد.5 گاهی نو آوری به عنوان ایجاد اتخاذ ایده های جدید برای سازمان ها توصیف شده است, ولی باید توجه داشت که ایجاد ایده های خوب یا اتخاذ یک ایده جدید, صرفا"
آغاز کار می باشد و اگر ایده ای بخواهد نوآور باشد, بایستی به کالا یا خدمات جدید مورد

نیاز مشتری تعمیم داده شود.

ریچارد تمبلر در زمینه ایده پردازی به مدیران توصیه می کند :
باید کارکنان را تشویق به ارائه ایده های جدید کنید وخودتان نیز می باید چنین باشید. ایده

های جدید را به طور آزمایشی به کار بگیرید. هر هفته یک ایده جدید را مورد آزمایش قرار دهید, هر چند ایده نسبتا" ساده ای باشد. بهتر است ابتدا ایده های کو چکتر آزموده شوند تا اطمینان حاصل شود که تیم به خوبی می تواند خود رابا آن تحولات تطبیق دهد وسپس, موارد بزرگتر وجدی تر را امتحان کنید. به هر حال, بهتر است به تدریج این کار را بکنید. به همان سرعت که ایده های جدیدی را طرح می کنید, تیم تان را نیز به منظور اجتناب از فسیل شدن, تشویق به طرح ایده هایی جدید درباره وظایف فردی خود نمائید. 1
واژه دیگری که گاهی در این زمینه بکار می رود, تغییراست, تغییر بدین  معنی است که کارها به صورت دیگری انجام شوند. نوآوری جنبه ای خاص از تغییراست. نوآوری یعنی یک عقیده یا نظریه تازه که برای ارائه یک محصول, فرآیند یا نوعی خدمت به کار می رود بنابراین هر نوآوری مستلزم تغییر است, ولی الزاما" هر تغییری موجب ارائه نظرهای جدید یا بهبود زیادی نمی شود. در سازمان, نوآوری می تواند به صورت تغییرات یا بهبود اندک روند یا فرایند انجام کارها باشد وگاهی به صورت زیر بنایی است, مقصود از نوآوری می تواند فرایند های نوین, ساختارهای جدید, سیستم های اداری تازه وبرنامه های جدید باشد.
بین نوآوری تکنیکی واداری نیز تفاوت وجود دارد. نوآوری تکنیکی درزمینه کالاها,خدمات
وفرآیند های بهینه شده وکاملا" جدید است, اما نوآوری اداری مرتبط با ساختارسازمانی
وفرآیند اداری است که ممکن است  نوآوری تکنیکی را تحت تاثیر قرار دهد. نوآوری تکنیکی می تواند یک کالا ویا فرآیند باشد. براساس نظریه دامان پور, نوآوری های کالایی به کالا یا خدماتی اطلاق می شود که با هدف تامین نیاز های خارجی وبازار ارائه گردیده اند.2 نویسنده کتاب "مبانی علم خلاقیت شناسی, دانش خلاقیت ونوآوری" معتقد است که نوآوری فرآورده جدید یا محصول خلاقی است که توسط یک سازمان ارائه می گردد. فرآورده خلاق می تواند نرم افزاری مانند انواع خدمات (آموزشی, بهداشتی, درمانی, اداری و.....) ویا سخت افزاری (مثل کالاها و محصولات صنعتی و.....) باشد. نوآوری نیز مانند خلاقیت, دارای عناصر تازگی, نو بودن, جدید وسرآغاز بودن وبرای بار اول مطرح
شدن است.3 هر دو نو آوری در جامعه ای اتفاق می افتد که دانش بنیان باشد.
جامعه ی دانش بنیان جامعه ای است که بقای آن منوط به"خلق دانش"از طریق تحقیق و

پژوهش است, وشکوفایی آن را "نوآوری دانشی" تضمین می کند. دانش بنیان با دو مولفه کلید ی سرو کار دارد: دانش آفرینی از طریق پژوهش; وایجاد نوآوری های دانشی.
بدون تردید چنین جامعه ای برای حل وفصل مسایل وچالش های خود از رویکرد علمی- پژوهشی یاری می جوید; ومترصد است تا هر پیشرفتی در حوزه ی دانش را به یک فرصت نوآوری تبدیل نماید. جامعه ی دانش بنیان- بالطبع- آمیزه ای از سازمان های دانش بنیان خواهد بود; سازمان هایی که بقای آن ها به خلق دانش از طریق پژوهش وشکوفایی آن ها به نوآوری های دانشی بستگی دارد. سازمان های دانش بنیان- وبه تعبیری"دانش مدار"نیاز به مدیران وکارشناسان دانش مدار خواهند داشت. گروه ها, هسته ها, وافراد دانش مدار که" سلول ها"ی یک سازمان دانش مداررا تشکیل می دهند باید دارای همان ویژگی ها وقابلیت های کلی سازمان دانش مدار باشند: قابلیت خلق دانش از طریق پژوهش, وتبدیل آن به نوآوری.

به طور خلاصه نوآوری به معنی خلاقیت عینیت یافته, دارای مفهوم عملیاتی شدن وبه مرحله اجرا در آمدن اندیشه های نو است. ازاین دیدگاه می توان نوآوری را به معنی خلاقیت عینی به عنوان شکل اجرائی شده وتحقق یافته خلاقیت ذهنی دانست. سازمان مشوق نوآوری سازمانی است که دید گا ههای ناشناخته به مسائل یا راه حلهای منحصر برای حل مسائل را ارتقاء می دهد, از محیط یاد می گیرد, ریسک پذیر است, دانش بنیان است ودارای فرهنگ ومنابع انسانی توسعه یافته است وهمچنین ساختار سازمانی منعطف دارد.

سازمان های خلاق و نوآور

بطور کلی سازمان های نوآورسازمان هایی هستند که از نظر ساختار, فرهنگ و منابع انسانی بایستی ویژگیهای ذیل را داشته باشند: از بعد ساختاری, ساختار ارگانیک می تواند به صورتی مثبت بر نوآوری اثر بگذارد. سازمان هایی که دارای ساختار ارگانیک هستند, از نظر سلسله مراتب سازمانی بیشتر در سطح افقی گسترده شده اند, کارها کمتررسمی است وتصمیم گیری غیر  متمرکز می باشد, از این رو سازمان دارای سازگاری وانعطاف پذیری بیشتری است ومی تواند نوآوری ها را سریعتر بپذیرد وخود را با آنها سازگار نماید. ثانیا": از بعد فرهنگی به سازمان های نوآور فرهنگی تشابه دارند, به آنها تجربه کردن را تشویق می کنند, هم به توفیقات و هم شکست ها پاداش می دهند, از اشتباهات تجربه کسب می کنند, ابهام را می پذیرند, در امور غیر عملی شکیبا هستند, کنترلهای بیرونیاندکی دارند, بردبار در مخاطره اند, در برخوردار ها شکیبا هستند, برنتایج بیش از وسایل تاکید دارند و همچنین بر تعامل با محیط بطور جدی تاکید دارند و سریعا" به نیاز های محیط پاسخ می دهند. در بعد سوم, منابع انسانی, سازمان های نوآور درزمینه توسعه منابع انسانی خود فعالانه عمل می کنند, امنیت شغلی بالایی برای کارکنان خود فراهم می کنند, به افراد یاد می دهند که تغییر پذیر باشند و از ارائه دهندگان اندیشه های نو حمایت می کنند. 
 
مدل های نوآوری

دسته بندیهای مختلفی از مدل های نوآوری مطرح شده اند که در اینجا به یک دسته بندی عمده آنها تحت عنوان مدلهای ایستاو پویااشاره می شود:

الف.مدل های ایستا _ مشهورترین این مدل ها عبارتند از:

• مدل نوآوری تدریجی در مقابل نوآوری بنیادی

هر نو آوری, دو نوع تاثیر بر شرکت دارد. اولین تاثیر این است که چون دانش زیر بنای اصلی توان هر شرکت جهت ارائه کالاها می باشد, لذا وجود هرگونه تغییر در این دانش بیانگر تغییر درتوان شرکت جهت ارائه یک کالای جدید تلقی می شود.(شکل 1)
بنابراین, نوآوری می تواند از نظر میزانی که بر قابلیت های شرکت تاثیر گذار است توصیف گردد. این امر همان چیزی است که معمولا" از آن بعنوان نگرش سازمانی1 (درطبقه بندی نوآوری) نام برده می شود. بنابراین نظریه, چنانچه دانش تکنولوژیکی مورد نیاز یک نوآوری, متفاوت از دانش موجود باشد, به آن نوآوری بنیادی2 گفته می شود و بیانگر آن است که دانش موجود منسوخ گردیده است. یخچال ها نوآوری بنیادی بودند, زیرا شرکتهای مربوطه را مجبور ساختند تا دانش ترمو دینامیک, سرمایش وموتور های الکتریکی را یکپارچه نمایند که امری بسیار متفاوت و جدید بود. بخش دیگر این نوآوری دو وجهی, نوآوری تدریجی3 است. بر اساس این نوآوری, دانش مورد نیاز جهت ارائه یک کالا با استفاده از دانش موجود تامین می شود که بر اساس نظریه توش مان4 واندرسون5 بهبود شایستگی6 نام دارد.
بعنوان مثال " کاهش حجم یا کوچک شدن" تراشه پنتیوم مطرح شده توسط اینتل7 جهت کار
در2000 مگا هرتز, یک نوآوری تدریجی از نظر سازمانی است, زیرا دانش مورد نیازاین

کار بر اساس دانش موسسه یا شرکت واز طریق ریز پردازنده ها صورت می گیرد.

اکثر نوآوری ها, تدریجی هستند.
دردومین موقعیت, از آنجایی که نوآوری در کالا های برتر صورت می گیرد(با قیمت ارزانتر وخصوصیات بهتر یا جدید), می تواند بعنوان آن چنان کاری تلقی گردد که توانایی
ازدور خارج ساختن کالاهای قدیمی, غیر رقابتی نمودن آنها راداشته باشد. چنین نگرشی
اصطلاحا" نگرش اقتصادی (رقابت جویی) نامیده می شود. دراین نگرش, چنانچه نوآوری

ایجاد شده در یک کالا آنقدر برتر باشد (قیمت ارزانتر, خصوصیات بهتر یاجدیدتر)که بتواند
کالا های موجود را از گردونه رقابت خارج کند, به این نوآوری, نوآوری اساسی از جنبه اقتصادی گفته می شود. بعنوان نمونه, صندوق مکانیکی فروشگاه نمی تواند با سیستم های الکترونیکی فروش رقابت کند, به همین دلیل سیستم های الکترونیکی فروش یک نوآوری,
بنیادی از جنبه اقتصادی محسوب گردیده اند.

با این حال, اغلب اوقات, نوآوری به کالا های موجود اجازه ماندن در حالت رقابتی را می دهد. این وضعیت را تدریجی ویا غیر بنیادی می نامند. نوشابه های سودایی رژیمی وعاری

از کافئین در بعد اقتصادی نوآوری های تدریجی نامیده می شوند زیرا پدیدار شدن آنها باعث نگردید تا نوشابه های معمولی وگاز دار از گردونه رقابتی خارج شوند.

شکل1_ نوآوری: کاربردهای سازمانی و اقتصادی

 
    تعاریف رقابتی و سازمانی مربوط به نوآوری تدریجی و بنیادی, دو دیدگاه در مورد اینکه چه کسی نوآوری می کند را پدید می آورد, این دو دیدگاه عبارتند از: انگیزه استراتژیکی (برای سرمایه گذاری) وقابلیت های سازمانی.

• انگیزه استراتژیک (برای سرمایه گذاری):

در انگیزه استراتژیک با دیدگاه سرمایه گذاری, نوع نوآوری, اعم از اینکه در بعد اقتصادی, بنیادی ویا تدریجی باشد, نوع شرکتی را که احتمالا" به عنوان اولین نوآور سرمایه گذاری می کند تعیین می نماید. با توجه به اینکه نوآوری بنیادی, کالاهای موجود وفعلی را غیررقابتی می کند, موسسه مسئولی که دارای قدرت بازاری است ممکن است, به خاطر ترس از منسوخ شدن کالاهای موجود خود, انگیزه ای برای نوآوری نداشته باشد, اگر غیراز این باشد, تاریخ اجرای نوآوری را پیش می اندازد.از سوی دیگر, موسسات مزبور تمایل بیشتری به سرمایه گذاری در نوآوری های تدریجی خواهند داشت, زیرا چنین سرمایه گذاری هایی موجب می شود تا کالاهای موجود آنها در بازار حالت رقابتی خود را حفظ کنند. یکی از نقائص عمده این مدل این است که تصور می شود در شرکت هایی که پتانسیل نوآوری بنیادی را درک کرده اند, تنها ترس از منسوخ شدن (کالاها) عامل بازدارنده آنها جهت بهره برداری از آن نوآوری استراتژیکی گردیده است. به هرحال, این مدل ممکن است علت اینکه برخی از شرکت های جدید اولین شرکتی بوده اند که به نوآوری بنیادی روی آورده اند وشرکت های مسئول نوآوری های تدریجی هستند را توضیح دهد.
با این حال, این امر که چرا شرکتهایی که در نوآوری های بنیادی سرمایه گذاری می کنند ممکن است وارد عمل نشوند, توضیح داده نمی شودواین نقطه ای است که در دیدگاه قابلیت های سازمانی پدیدار می شود.

• قابلیت های سازمانی:
چنانچه نوآوری در بعد سازمانی بنیادی باشد, شرکت ها در بهره برداری از آن با دو مشکل روبرو خواهند شد. در اولین مرحله, چون تغییر, از بین برنده قابلیت ها می باشد, لذا شرکت ها توانایی بهره برداری از آن را ندارند. در مرحله دوم که شاید مهمترین مرحله باشد, قابلیت های موجود شرکت ها ممکن است نه تنها بی فایده باشند بلکه ممکن است عملا" در تدوین وارائه نو آوریها نقص داشته باشند.
تغییر رفتار برای شرکت ها کار دشواری خواهد بود, منظور تغییر خط مشی ها وبرنامه هایی است که آنها جهت بهره برداری از تکنولوژی قدیمی مورد استفاده قرار می دهند, زیرا آنها بایستی شیوه های قدیمی انجام کارها را به فراموشی بسپارند. ازسوی دیگر, شرکت ها ی جدید بار تکنولوژی جدید را به دوش نمی کشند و لذا می توانند بدون گرفتاری,  قابلیت هایی جهت نوآوری و بهره برداری از آن ایجاد کنند.هم چنین اگر نوآوری تدریجی باشد, شرکت ها خواستار بدست آوردن آن هستند زیرا دانش مورد نیاز بر اساس آنچه قبلا" داشته اند ایجاد می شود, اما شرکت های جدید بایستی این دانش را از اول بدست آورند.

• مدلAbernathy-Clark  :
این مدل, علت اینکه چرا شرکت های فعلی ممکن است در مواجهه با برخی نوآوری ها ی "بنیادی"موفقتر از شرکت های جدید عمل کنند را تشریح می کند. این مدل پیشنهاد می کند که عملا" دونوع دانش وجود داردکه یک نوآوری را پدید می آورد, دانش بازاری وتکنولوژیکی. بدین ترتیب قابلیت های تکنولوژیکی شرکت می تواند منسوخ گردد, در حالیکه قابلیت های بازار دست نخورده باقی بماند. اگر چنین قابلیت های بازاری مهم بوده و دستیابی به آنها کار دشواری باشد, در این صورت, شرکتی که قابلیت های تکنولوژیکی آن از بین رفته می تواند از قابلیت های بازاری به جهت برتری برای شرکت استفاده کند. مدل مورد بحث با تمرکز برشرکت نو َآور, نوآوری ها را براساس تاثیر آنها بردانش بازاری وتکنولوژیکی سازنده ها طبقه بندی می نماید.(شکل 2)
زمانی نوآوری منظم1 است که بتواندقابلیت های بازاری وتکنولوژیکی موجودسازنده را حفظ کند, وهنگامی مناسب است که قابلیت های تکنولوژیکی را حفظ و قابلیت های بازاری را منسوخ نماید, این نوآوری هنگامی انقلابی است که قابلیت های تکنولوژیکی را منسوخ وقابلیت های بازاری را ارتقاء بخشد وزمانی معماری محسوب می شود که هم قابلیت های بازاری وهم تکنولوژیکی منسوخ شوند. نکته ای که در این مدل مطرح است این است که دانش بازاری می تواند به همان اندازه دانش تکنولوژی حائز اهمیت باشد.

شکل 2_ نقش قابلیت های تکنولوژیکی وبازار

1-Regular
مدلHenderson -Clark  :

هندرسون وکلارک درمورد اینکه چرا برخی از شرکت ها ی فعلی در ارتباط با "نوآوری های تدریجی"مشکلات زیادی دارند بحث کرده اند. این دو نفر با استفاده از تحقیقات خویش اعلام نمودند چون کالاها معمولا" با استفاده از مولفه های مرتبط با یکدیگر ساخته می شوند, تولید آنها نیز مستلزم دو نوع دانش است که عبارتند از: دانش مولفه ها1 ودانش ارتباطات بین آنها, که به عنوان دانش معماری2 از آن یاد می کنند. بدین ترتیب, نوآوری می تواند بردانش مولفه ها یا دانش معماری ویا هردو آنها تاثیر گذار باشد وباتوجه به شرکتی که آنها را به کار می گیرد, نتایج متفاوتی از خود برجای گذارد. این محققین در بحث خود پیرامون توصیف چهارنمونه از مولفه های نوآوری( که درشکل3  نشان داده شده) اظهار می دارند: "چنانچه نوآوری هم دانش مولفه ها و هم دانش معماری را ارتقاء بخشد, این نوآوری تدریجی نامیده می شود, چنانچه نوآوری دانش مولفه ها وساختمانی را از بین ببرد, این نوآوری بنیادی نامیده می شود". در آخرین مرحله از نوآوری که دانش مولفه ها از بین برود اما دانش معماری ارتقاء یابد, این نوع نوآوری, پودمانی نامیده می شود. ممکن است اشتباها" به جای نوآوری تدریجی, نوآوری معماری مطرح گردد. در حالیکه دانش مولفه ها جهت بهره برداری از نوآوری ها تغییر نکرده است, بلکه دانش معماری تغییر کرده است. غالبا" دانش معماری ضمنی وتلویحی است ودر خط مشی ها وامور جاری سازمان گنجانیده شده است که امکان تغییرات وپاسخگویی به آنهارا دشوار می سازد.

 شکل 3_ نوآوری های معماری

• زنجیره نوآوری ارزش افزوده  :

...

• نوآوری و الزامات آن در صنعت نفت

با توجه به سرعت تغییرات وپیچیدگی محیط سازمان ها شرکت های فعال صنعت نفت نیز باید همواره در جهت نوآوری گام بردارند وافراد را تشویق به نوآوری نمایند, چون در غیر این صورت باید با دست خود نام خود را از صحنه روزگار محو کنند. شرکت هایی می توانند شاهد پیروزی باشند که چابک بوده وانعطاف پذیری داشته باشند, کیفیت محصول یا خدمات خود را پیوسته بهبود بخشند وبتوانند با ارائه محصولات وخدماتی جدید در بازار پر رقابت جهانی, مزیت رقابتی پایدار کسب نمایند. این قبیل شرکت ها باید کارکنان را به نوآوری و ایجاد تغییر و تحول تشویق وبستر های سازمانی (ساختارو قوانین ومقررات, سازو کارها,فرهنگ) را فراهم نمایند.
نکته مهم این که همه سازمان ها بایستی منابع انسانی خود را جهت خلاقیت و نوآوری تشویق نمایند, اما این امر در صنایع نفتی ضرورتی مضاعف دارد, چرا که منابع انسانی شاغل در صنعت نفت, اعم از مدیران, کارشناسان وتکنیسین ها, به لحاظ پیچیدگی وگستردگی عظیم  این صنعت, عموما"از ویژگی ها وتجارب منحصربه فردی برخوردار هستند. به عنوان مثال, بسیار از تحلیلگران معتقدند که حذف یا خروج نیرو های متخصص مورد نیاز برای مدیریت تجهیزات اختصاصی صنعت نفت وپروژه های بسیار بزرگ این صنعت یکی از ضایعات وخسارات این صنعت بوده و باعث ایجاد هزینه های زیادی خواهد شد, علاوه بر این, جبران آن مستلزم صرف وقت بسیار است. در واقع با توجه به همین دلائل بوده که در چهار سال اخیر, دستمزد کارکنان متخصص در برخی از صنایع نفتی

 جهان 50 تا 100 در صد افزایش داشته است1
با نگاهی به مدل های بررسی شده در این مقاله در خصوص نوآوری, چنین استنباط       می شود که تحقق چنین فرآیندی در صنعت نفت, مستلزم یافتن پاسخ های مناسب برای ابهامات زیر است:
_ آیا نظام جامع نوآوری صنعت نفت طراحی شده و یا در مرحله طراحی است؟
- آیا مراکز ایجاد خلاقیت ونوآوری در صنعت ایجاد شده اند؟ ترکیب این گروه ها در صنعت نفت و(صف و ستاد) چگونه است؟
-  روش های  ایجاد یک  گروه پیشگام درنوآوری واقعی وتوانمندسازی آن کدام است؟2
- نوآوری در صنعت وجامه عمل پوشاندن به ایده های نو چه نقشی در ارتقاء کیفیت خدمات, فناوری ها وتولیدات جدید داشته است؟3
- ارزیابی صنعت نفت از بکارگیری مدل های تدریجی یا بنیادی نوآوری (از ابعاد اقتصادی ونیز سازمانی )چیست؟
- بر اساس یافته های مدل Tecce, یک شرکت ممکن است علیرغم داشتن قابلیت های تکنولوژیکی نتواند از یک نوآوری بهره برداری کند.تحلیل این وضعیت در صنعت نفت چگونه است؟
-   در شرایط کنونی تا چه میزان محیط پیرامون صنعت نفت می تواند به عنوان اهرم
نوآوری (یا جهت معکوس آن) عمل کند؟
- مدل های پویای نوآوری, همانطور که در این مقاله مورد بحث قرار گرفتند, نگاه دراز
مدت به نوآوری دارند. مثلا" در مدل آتریک_آبرناتی, جریان تکامل نوآوری از مرحله سیال تا انتقالی مطرح است. در مرحله سیال, شرکت ها ایده واضحی در مورد این امر که چرا وچه وقت در تحقق وتوسعه سرمایه گذاری  کنند ندارند, ولی در مرحله انتقالی, اطلاعات کامل در مورد نحوه تامین نیاز های مشتری, تعامل با مشتریان,صنعت بازارو...... وجود دارد و بر اساس آن پژوهش انجام می شود. جایگاه صنعت نفت ما در این فرآیند تکاملی کجاست؟
_ در جه پیچیدگی خدمات ومحصولات صنعت نفت (بر اساس مدل توشمان_روزنکوف) با
لحاظ کردن مولفه های مختلف آنها چگونه است؟
_  نوآوری های دهه اخیر صنعت نفت, از چه میزان از پیچیدگی برخورداربوده اند وچه

1- نادریان, محمد امین. "افزایش هزینه های سرمایه گذاری در صنعت نفت", سایت معاونت منابع انسانی وزارت نفت, 1386 .
2&3-Porter , Michael."The  relationship  between  Innovation & Living  Standards", www.christiansarkar.com
عواملی (علاوه بر عوامل فنی وتکنولوژیکی) د راین امر تاثیر گذار بوده اند؟

نتیجه گیری و پیشنهادها:

1_انجام مطالعات علمی گسترده از الزامات استقرار فرآیند نوآوری در صنعت نفت است. به عنوان مثال شرکت های موفق جهان, استراتژی های مشخصی را در زمینه خلاقیت و نوآوری و شکوفایی اتخاذ کرده اندکه مطالعه عمیق آنها برای تصمیم سازی مسئولان و پژوهشگران ما مفید ولازم است. مثلا" آرامکو, بر توسعه فناوری های مورد استفاده توسط منابع انسانی خود, به نحوی که بتوانند به خوبی وبا تسلط کامل از آنها استفاده کنند و شرایط کاری خود را با فناوری روز دنیا تطبیق دهند, تاکید می کند. هم چنین مفهوم خود شکوفایی(Self-Develcpoment) را مهمترین وکلیدی ترین سیاست برای مهیا سازی منابع انسانی خود در آینده می داند.به علاوه بها دادن به نوآوری وافزایش خلاقیت کارکنان یکی از کانون های تمرکز منابع انسانی آرامکو است بر همین اساس مدیران آرامکو در سال2002, طرح ابتکاری نوآوری در سطح شرکت را طراحی وپیاده کردند که ارزیابی آن موفقیت آمیز گزارش شده است. همچنین آرامکو به این باور رسیده است که آینده خود وکارکنانش می تواند به شدت تحت تاثیر ایده های نو وجالب قرار گیرد. لذا سیستم مدیریت ایده ها (Idea  Management  System) را راه اندازی کرده است.معیار انتخاب ایده های نو, نقش آنها در افزایش بازدهی, اتکا پذیری یا قابلیت رقابتی شرکت است. در نظر این شرکت تفکر نوآورانه (Innovative  Thinking) یک ارزش مهم به شمار می رود.1
مطالعات گسترده همراه با تعامل نزدیک با کارشناسان مربوطه در این شرکت         (وشرکت های دیگر نفتی نظیر استت اویل, توتال, بی پی, شل, لاک اویل, شورون, پتروناس و.....) می تواند تجارب نوآوری, خلاقیت وایده پردازی این شرکت ها را به درون صنعت نفت ایران انتقال دهد. تعامل یاد شده ( از طریق اعزام هیات های کارشناسی, دعوت از کارشناسان مربوطه برای ارائه مقاله یا کارگاه و...) الزامی است ومطالعه صرف منابع نمی تواند واقعیت امر را بطور بایسته منتقل سازد.
2- ایجاد یک نظام نوآوری کارآمد, برای اینکه تقسیم کار در زمینه نوآوری در صنعت به دقت انجام شده ومسئولیت های واحد های مختلف در این حیطه مشخص گردد, ضروری است, در سند راهبردی پژوهش و فناوری نیز این امر مورد تاکید قرار گرفته است.

1- موسسه مطالعات بین المللی انرژی."وضعیت موجود مدیریت منابع انسانی صنعت نفت در کشورها وشرکت ها ی رقیب", پیش نویس گزارش 1 (منتشر نشده) , 1386 .
3- توجه به مدل Swot بویژه نقاط ضعف و فرصت های پژوهش وفناوری صنعت نفت که در سند یاد شده به آنها اشاره گردیده است مسئولان امر را درایجاد نظام کارآمد نوآوری یاری خواهد داد:
نقاط ضعف: وجود ساختار سازمانی ناکارآمد, عدم بهره مندی از تکنولوژیهای High Tech درصنعت نفت, رابطه ناکارآمد پژوهشهای کاربردی میان صنعت و دانشگاه, برداشت نادرست از پژوهش در مدیریتهای عملیاتی, مشتری محور نشدن پژوهش ها.
فرصت ها: تصویب چشم انداز بیست ساله وقانون های برنامه, کمبود مراکز پژوهشی قوی در کشورهای همجوار, بهبود بستر قانونی برای پذیرش هزینه پژوهش, علاقه ایرانیان مقیم خارج جهت سرمایه گذاری در زمینه های پژوهشی با توجه به تسهیل امکان ارتباط جوامع علمی وپژوهشی داخل وخارج از کشور, علاقه مندی به تحقیق وپژوهش با استفاده از تکنولوژی های جدید, کسب مالکیت دانش فنی, اکتشافات جدید.
در همین زمینه, اهداف استراتژیک پژوهش و فناوری ونیز راهبردهای آینده صنعت نفت مورد بحث قرار گرفته و از آن میان, مواردی چون: تجاری سازی وتولید داخلی نیازهای صنعت نفت, حداکثر سازی ارزش افزوده صنعت نفت وگاز از طریق هم افزایی مزیت های نسبی با توسعه سرمایه گذاری در این صنایع ونیز ایجاد مرکز جذب, تولید و انتقال فناوری های نوین صنعت نفت در خلیج فارس می تواند در استقرار نظام فناوری مورد توجه ویژه گیرد. 
4- در برنامه چهارم توسعه, اعتبار ردیف 503940 قسمت چهارم این قانون, به عنوان تشویق پژوهش های کاربردی مبتنی بر بازار( که در مدل های نوآوری مشروح در مقاله حاضر به تفصیل بدان پرداخته شد)برای موسسات پژوهشی که بتوانند نتایج حاصل از تحقیقات خود را به صورت دانش و یا محصول به بازارهای ملی یا بین المللی عرضه نمایند اختصاص  یافته است. به نظر می رسد این قانون فرصت مناسبی برای ایجاد یک نظام نوآوری وتقویت مبانی خلاقیت ونوآوری در سطح صنعت نفت به منظور کسب مزیت اقتصادی است که باید از آن استفاده بهینه شود. در این نظام, باید روش های روشنی برای ثبت ومستند سازی نوآوریها تدوین شود تا حقوق معنوی و مادی نوآوران این عرصه کاملا" رعایت گردد.

منابع فارسی :

1- آروندی, سعید." آموزش خلاقیت , راهکاری نوین در پرورش دانشگران " مجموعه مقالات دومین کنفرانس توسعه منابع انسانی, تهران, اردیبهشت 1384
2_ افوها, آلن. مدیریت نوآوری, ترجمه دکتر صادق پور صادق, زیر چاپ
3_ تمپلر, ریچارد. "قواعد مدیریت", ترجمه واقتباس چمن زار وزارعی, تهران : موسسه مطالعات بین المللی انرژی, 1386         4_ شهر آرای, مهرناز, رضا مدنی پور. سازمان خلاق نوآور, دانش مدیریت, شماره 33 و 34, تابستان 1375
5- موسسه مطالعات بین المللی انرژی. "وضعیت موجود مدیریت منابع انسانی صنعت نفت در کشورها وشرکت ها ی رقیب", پیش نویس گزارش 1 (منتشر نشده) , 1386 .

6- نادریان, محمد امین. "افزایش هزینه های سرمایه گذاری در صنعت نفت", سایت معاونت منابع انسانی وزارت نفت, 1386.

منابع انگلیسی :

1_Afuah  , Allan  , Inn Ovation  Management  ,1998  ,Oxford  Press  
2_ Clausing  , Don.  "Effective   Innovation: The  development  of  winning  technologies"  , 2004
3_,  ler  ,  Gary. "Essential of  Human  Resource  Management" 3-Dess
Prentice   Hall  Inc.  , 1999
4_ Hatch , Mary   Jo , "Organization   Theory : Modern  , Symbolic  , & Postmodern  Perspectives" , Oxford  ,2006
5_ Http://www.Ininir.com
6- Http://www.academist.ir

7-Porter, Mickael E., "Competitve   Advantag: C reating  &  Sustainng  Superior Performance ", New York ,1985