عنوان مقاله: بررسی مدیریتی همت مضاعف و کار مضاعف
مولف/مترجم: علیرضا اژدری (عضو پایگاه مقالات علمی مدیریت)
موضوع: مدیریت بومی
سال انتشار(میلادی): 2010
وضعیت: تمام متن
منبع: پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.PARSIBLOG.com
تهیه و تنظیم:  پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.PARSIBLOG.com
چکیده: بی شک انتخاب عناوین برای سالهای گذشته تا کنون از سوی مقام معظم رهبری بی صرفاً به عنوان یک حرکت نمادین نبوده است؛ بلکه تفکر ناب ولایت بعنوان یک منبع الهی و علمی ارزشمند پشتوانه آن می باشد. با توجه به اینکه ریشه بسیاری از این عناوین از قرآن کریم و احادیث معصومین می باشد؛ لذا نیاز به بررسی این مقوله از دیدگاه قرآن و معصومین مورد توجه قرار می گیرد. همچنین لازم است تا از دیدگاه علما و دانشمندان هم مورد بررسی قرار گیرد تا به جنبه علمی آن هم اشاره شود. یکی از قشرهای که مورد تاکید در پیام های مقام معظم رهبری هستند مدیران کشور می باشند. لذا در این مقاله سعی گردیده تا از دیدگاه علم مدیریت هم به پیام نهفته در عنوان سال 1389 نیز پرداخته شود.

مقدمه :
یکی از سنت های حسنه که از سال 1378 با نامگذاری آن سال بعنوان سال امام خمینی (ره)، توسط مقام معظم رهبری پایگذاری شد، نامگذاری سال های هجری شمسی است. این نامگذاری شاید در ابتدا موضوعی ساده تلقی شود ولی اگر با دیدی آگاهانه و مدبرانه به آن نام و سالی که در پیش داشتیم و سالی که در برابر خواهیم داشت بنگریم، متوجه خواهیم شد که نام های پرمحتوا، کاملاً حساب شده و بر اساس نیازهای جامعه و حکومت اسلامی می باشند. و این اسامی پیامهای را برای تک تک اعضاء جامعه در بر دارد. در این مقاله سعی شده به نکات حائز اهمیت در خصوص عنوان سال 1389 که سال "همت مضاعف و کار مضاعف" نامگذاری شده اشاره گردد. 

مفهوم "همت مضاعف و کار مضاعف" به زبان ساده : 
اگر بخواهیم خیلی ساده مفهوم عنوان "همت مضاعف و کار مضاعف" را بیان کنیم میتوانیم بگوئیم :
نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور و استفاده کارآمد از عوامل تولید، کار و سرمایه است. یعنی با استفاده از عوامل تولید موجود شامل نیروی کار، سرمایه، مدیریت و مواد اولیه بتوان به محصولی بیشتری دست یافت. البته باید دقت کرد که برداشت اشتباه از این عنوان نشود چون بسیاری از افراد کار مضاعف را شاید به معنی اضافه نمودن ساعت کار تلقی کنند که این اشتباه بزرگی است در حقیقت به معنی کار بهتر که منظور کمیت نیست بلکه منظور کیفیت کار می باشد. البته نباید فراموش شود که همت مضاعف و کار مضاعف ریشه در آیات قرآنی دارد و جهت آن، حرکت و کار در مسیر رضای خدا است. تلاش برای پیشرفت کشور باید بر اساس برنامه ای باشد که اسلام آن را مشخص کرده لذا توجه و پیروی از فرامین رهبری و ولایت فقیه قطعاً به کامیابی و سعادت جامعه ختم خواهد گردید.

همت مضاعف و کار مضاعف از دیدگاه قرآن :
اسلام، سستی و تنبلی را مکروه و بیکاری را حرام کرده است و در قرآن کریم به کرات در خصوص کار و احکام آن آیاتی بیان شده است به همین اندازه هم به همت، تلاش و پافشاری بر انجام صحیح امور توجه گردیده است. در احادیث هم که از پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) ذکر شده است می توان به اهمیت کار و تلاش در کار پی برد. برای روشن شدن اهمیت موضوع بصورت مختصر به چند نمونه از این آیات در ذیل اشاره میکنیم:
- کار و تلاش لازمه حیات انسان است و هیچ جامعه ای بدون همت بلند و کار مداوم و حساب شده به قله های توسعه و ترقی صعود نخواهد کرد. اساساً فطرت آدمی بطور طبیعی در پی تلاش و جنب و جوش است و قرآن کریم انسان را "تلاش گر" معرفی کرده است : (یآ أَیهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى‏ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاَقِیهِ) ، ای انسان! تو به سوی پروردگارت تلاش بسیاری داری و سرانجام به لقای او خواهید رسید. در آین آیه کلمه (کَادِحٌ) به معنای تلاش و کوشش آمده که انسان باید در راه رسیدن به پروردگارش بسیار تلاش و کوشش کند و به راحتی از این آیه میتوان به اهمیت همت در رسیدن به اهداف والا و تعالی پی برد.
- در آیه دیگر که در خصوص تلاش و همت نکاتی ذکر گردیده میتوان به این اشاره کرد : (وَأَن لَّیسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى‏) ، و این که برای انسان جز آنچه تلاش کرده (بهره دیگری) نیست. این آیه به این موضوع اشاره می کند که هیچ کس بار گناه کسی را به عهده نمی گیرد و برای هرکس کار و تلاش خودش ثبت میشود و در حقیقت پیام این آیه این است که : هستی، میدان تلاش، کار و نتیجه گیری است و سعی و تلاش وظیفه ماست.
- اگر در این خصوص بدنبال مفاهیمی از قرآن باشیم، قطعاً به نمونه های زیادی خواهیم رسید. یکی از صفاتی که بدنبال همت و کار برای انسانهای آزاده و افرادی که هوشمندانه در مسیر آن قدم بر می دارند "عزت" می باشد. یکی از آیه های که میتوان به آن اشاره نمود : (یقُولُونَ لَئِن رَّجَعْنَآ إِلَى الْمَدِینَةِ لَیخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَلَکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لَا یعْلَمُونَ) ، در بخشی از این آیه ذکر شده است، عزت مخصوص خدا و رسول و اهل ایمان است. یعنی کسانی که بدنبال عزت و سربلندی هستند باید عملکرد و اثر وجودشان همچون رسول خدا (ص) و ائمه معصومین باشد و در حقیقت حضوری اثر گذار بر جامعه داشته باشند. از مفهوم این آیه براحتی می توان برداشت نمود، اگر افراد با همت به انجام کاری بپردازند و هدفشان از انجام آن رسیدن به عزت باشد قطعاً کار با نتایج خوبی به پایان خواهد رسید و به معنای واقعی شعار همت مضاعف و کار مضاعف محقق شده است.
- از دیگر آیات قرآن کریم در خصوص کار و تلاش میتوانیم به این آیه اشاره کنیم : (فَمَن یعْمَلْ مِنَ الصَّلِحَتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا کُفْرَانَ لِسَعْیهِ وَإِنَّا لَهُ کَتِبُونَ‏) ، پس هر که از کارهای نیکو انجام دهد و مومن باشد، پس برای تلاش او هیچگونه ناسپاسی نخواهد بود و همانا ما (کارهای نیکویش را) برای او ثبت می کنیم. در قرآن کریم به انجام صحیح امور و کارها و تلاش در رسیدن به اهداف الهی بسیار توجه و اشاره شده است، اگر بخواهیم به نمونه های قرآنی دیگری اشاره کنیم میتوان به سوره یوسف آیه 56، سوره اسراء آیه 19، سوره حجرات آیه 14 و سوره زلزال آیه 7 نیز اشاره کرد.
همت مضاعف و کار مضاعف بمعنای واقعی ریشه در آیات قرآنی دارد و جهت آن، تلاش و کار در مسیر رضای خداوند منان است. تلاش برای پیشرفت کشور و انجام امور و زندگی افراد در جامعه اسلامی باید بر اساس برنامه و حرکتی باشد که اسلام آن را ترسیم کرده است.

سال همت مضاعف و کار مضاعف از دیدگاه علما و دانشمندان :
از نگاه علم اخلاق و عرفان واژه "همت" به معنای بیدار شدن است و کسی که بیدار است، آگاه است و بر محیط پیرامون خود شناخت دارد. شهید مطهری با ذکر جمله ای از امیرالمومنین (ع) که فرموده اند : «قدر و اندازه هر کس همان قدر و اندازه همتش است.» ، اهمیت وجود همت در افراد را برشماردند. اگر بخواهیم از دیدگاه شهید مطهری بصورت مختصر ویژگیهای وجود همت در افراد را برشماریم می توان به شرح ذیل بیان نمود :
- همت نشانه بزرگی روح : استاد مطهری معتقدند، همت بزرگ نشانه روح بزرگ است و همت کوچک نشانه روح کوچک است.
- همت نشانه سلامت و نشاط روان : استاد مطهری وجود همت و عمل در راستای آن را نشانه های از روح و روان سالم دانسته است.
- همت نشانه قدر شناسی از خویش : شهید مطهری همت را به میزان قدرشناسی از خویش ارتباط می دهد.
از دیگر ویژگیهای همت که شهید مطهری به آن اشاره نموده اند : همطراز شمردن همت با نبوغ و حتی عشق و ایمان است و برخورداری از آن را دارای اثرات و نتایج ویژه ای می دانند که امکان فائق آمدن بر کمبودها و نواقص و پذیرش سختی و زحمت را برای انسان و جامعه فراهم می آورد.
اگر بخواهیم به مقوله کار و تلاش از دیدگاه شهید مطهری اشاره کنیم می توان بر دو اثر کار و تلاش که ایشان بر آنها تاکید داشته اند اشاره کرد:
- استقامت و پشتکار برای کارهای بزرگ : ایشان انجام کارهای بزرگ را بدون داشتن همت متناسب با آن شدنی نمی داند و معتقد است با همت برخی کارهای بظاهر نشدنی هم عملی می گردد. 
- جبران کمبودها و معایب : غالب اوقات کمبود یا نبود اراده و همت موجب می شود کارها متوقف و با بهانه های کمبودها و مشکلات این ضعف ها توجیه شود.
با بررسی مقالات و کتب بجا مانده از استاد شهید مطهری می توان به جایگاه ویژه و اهمیت موضوع همت و کار پی برد. و ایشان هر دو مقوله کار و همت را عامل تامین سعادت و وجود سلامت روان، بزرگی روح، آزادگی و شرافت می دانند.
بقول بسیاری از نزدیکان ایشان در طول حیات خود بر همت و پشتکار در انجام امور بسیار پافشاری می کردند بطوریکه از شهید قدوسی نقل شده است : "پشتکار و کثرت مطالعه آقای مطهری در مدرسه فیضیه همه ما را به اعجاب می آورد و تاکید می کرد که استاد مطهری وقتی اصول فقه را خوانده بود مدعی بود که جزوه و اثری نیست که در این زمینه باشد و من آن را ندیده باشم.
اگر به مطالعه احادیث و اخبار و زندگی علما دینی و علمی کشورمان بیشتر توجه کنیم و به مطالعه آنها بپردازیم خواهیم دید که بر همت عالی و جد در کار و عمل بسیار توجه و توصیه شده است. برای درک اهمیت این موضوع در زیر به چند نمونه از آنها به اختصار اشاره می کنیم :
- سعدالدین تفتازانی از علما و پایه گذاران فن بلاغت، روزی از پسرش پرسید میل داری به چه مقامی برسی ؟ پسرش در پاسخ گفت : به مقام علمی شما، پدر گفت همتت کوتاه است، من تصمیم گرفتم به مقام علمی امام صادق (ع) برسم، با تلاش و کوشش به اینجا رسیده ام، تو به کجا خواهی رسید. 
- ابوریحان بیرونی در پی گیری علم شهرت خاصی داشته اند. می گویند در لحظات آخر عمرش یکی از فقها به عیادتش آمد با اینکه رشته تخصصی او فلسفه و ریاضیات و جامعه شناسی بوده و منجم خوبی هم بود از فقیه مسئله ای درباره ارث پرسید. فقیه گفت الان چه وقت این مسئله است، گفت این را هم بدانم و بمیرم بهتر است یا ندانم و بمیرم.

سال همت مضاعف و کار مضاعف از دیدگاه مدیران :
از آنجا که هدفی جز سازندگی و پیشرفت و تعالی برای کشور وجود ندارد و تک تک افراد جامعه از بالاترین سطح دولتمردان تا پایین تر سطح افراد جامعه مسئول سازندگی و پیشرفت جامعه هستند، نیازمند به یک مدیریت جامع و کلان هستیم، که این مدیریت در سطوح میانی و تحتانی بعنوان مدیریت پروژه محسوب میشوند ولی پروژه ای با وسعت یک کشور و نیازهای اجتماعی فراوان، لذا نیاز به مدیری مدبر، آگاه و توانا دارد تا بتواند با یک تفکر ناب عامل وحدت بخش در جامعه باشد و همگان را به سوی سازندگی و عزت کشور اسلامی سوق دهد.
اگر بخواهیم به مفهوم عنوان سال 1389 پی ببریم و ارتباط آن را با مدیریت پروژه بررسی کنیم، ابتدا به تعاریفی از مدیریت پروژه می پردازیم :
ساده ترین تعریفی که برای مدیریت پروژه می توان مطرح کرد : "بکارگیری دانش، مهارت ها، ابزارها و تکنیک ها در اداره فعالیت ها بمنظور رفع نیاز ها و انتظارات متولیان پروژه میباشد. و تعریفی دیگر "مدیریت پروژه، برنامه ریزی و هدایت پروژه در چهارچوب زمان، هزینه و کیفیت مشخص به سوی ایجاد نتایج مشخص آن است". بسیار واضح در هر دو تعریف بالا بر اهمیت کار و کیفیت آن اشاره شده و این موضوع را بیان می کند که کار و تلاش به معنای واقعی،  سازمان را به اهداف سازمانی خواهد رسانید.
اگر ما بخواهیم هر یک از امور کشور را به پروژه ای تشبیه کنیم می توانیم از پروژه های اقتصادی، امنیتی، فرهنگی، اجتماعی و صنعتی و... بعنوان پروژهای کلان نام ببریم که هر یک از آنها در سطح کشور دارای مدیریت پروژه واحدی می باشند که سیاستهای کلی و برنامه ریزی های اساسی و استراتژی ها را طراحی می کنند و سپس آن پروژه ها کلان به پروژه های اجرائی کوچکتر تقسیم می شوند و مدیران سطح پایین تر به آنها می پردازند و این پروژه ها را بصورت پروژه های کشوری، منطقه ای، استانی و شهری و... تفکیک می کنند. در تمام سطوح مدیریتی، مدیریت پروژه با توجه به حجم پروژه دیده می شود و عوامل اصلی و منابع در این پروژها نیز یکسان هستند و هدف تمام پروژها در یک کشور سازندگی و تامین نیازهای افراد جامعه می باشند.
مدیریت پروژه در یک نظام سازمان یافته مانند یک کشور، مدیریت منابع می باشد به نحوی که پروژه با یک چشم انداز مشخص، کیفیت مشخص، زمان مشخص و قیمت تمام شده مشخص به اتمام برسد و در آن نیازهای اجتماع و کشور در نظر گرفته شود. میتوان دریافت که همت مضاعف و کار مضاعف هم توصیفی از مدیریت پروژه میباشد ولی نحوه بیان آن به ترتیبی است که تمام افراد جامعه آن را میتوانند درک کنند حتی کسانی که تعریف علمی مدیریت پروژه را نمی دانند.
با نگاهی تحلیلی بر سیر نام گذاری این سال به نتایج جالب توجهی دست می یابیم و پی میبریم که یک از پیامهای این انتخاب برای مدیران است، نکته این پیام، استفاده صحیح از منابع ملی و حفظ آن برای نسلهای آینده است که این خود در بردارنده تدابیر کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت میباشد و به نوعی نمایشگر سیاستهای خرد و کلان برای ایران اسلامی است. با توجه به سند چشم انداز بیست ساله و خط پایان آن سال 1404 که آغاز برنامه بیست ساله دوم میباشد، مدت کوتاه باقی مانده را صرف کارهای بنیادی و زیر بنائی کنیم. با توجه به احساس نیاز در این خصوص از سوی مقام معظم رهبری و توجه به کار و تلاش بیشتر این نام برای این سال انتخاب شد.

بجاست که جمله ای در این خصوص از مقام معظم رهبری ذکر گردد:
((کارهاى خوب، کارهاى بزرگ، فقط با انگیزه‌هاى ممتاز و از اعماق دل برآمده انجام می‌گیرد. کارهاى بزرگ را به صورت دستورى و تشریفاتى و ادارى و این‌ها نمی‌شود انجام داد. کار مقرراتى و دستورى، در همان حد کار متعارف انجام می‌گیرد؛ در صورتى که کار برجسته و ممتاز، تابع انگیزه است.)) 

راهکارهای رهبر انقلاب برای تحقق شعار «همت مضاعف و کار مضاعف»:
در همین رابطه مقام معظم رهبری در آستانه ولادت امام حسین (ع) و روز پاسدار، راهکارهای را برای تحقق شعار همت مضاعف و کار مضاعف بیان فرموده اند که به بررسی آنها میپردازیم. در سخنان ایشان نکات بسیار پراهمیت و حساسی ذکر گردیده است که میتواند راهگشای بسیاری از پرسشها باشد.
کارهای بزرگ و خوب : انجام اینگونه کارها نیاز به انگیزه ممتاز و نیت درونی و از اعماق دل دارد اینگوه کارها قطعاً نتایجشان با کارهای دستوری و کارهای متعارف متفاوت خواهد بود که نیاز فعلی جامعه ما نیز اینگونه میباشد. کارهای که با انگیزه انجام میشود بسیار با ارزش هستند و اثراتش در زندگی دنیوی و اخروی افراد نمایان میشود : ((این نوع کارها در دفتر کرام‌الکاتبین محفوظ می‌ماند. کاتبان عمل ما - که مأموران ساحت ربوبى هستند - اینطور کارهاى اینجورى را بخصوص برجسته می‌کنند. خوب، این یک نوع کار برجسته است.))   همچنین در این مورد متذکر شده اند : ((وقتى انسان احساس می‌کند که کار بزرگ است، کار با ارزش است، کار داراى تأثیر اجتماعىِ کلان است، انگیزه‌اش بیشتر می‌شود.))
- کارهای برجسته و کیفیتی : یکی دیگر از راهکارهای مقام معظم انجام کارها با کیفیت بالا میباشد یعنی افراد در انجام کارها کیفیت کار را در نظر بگیرد و برای رسیدن به آن کیفیت بهترین راه را انتخاب کند نه اینکه فقط هدف انجام کار بدون توجه به کیفیت آن باشد و آسانترین راه انتخاب شود.
- ابتکار و آفرینش کار : انجام کارها با استفاده از راه و روش نوین و استفاده از تکنولوژی جدید و بکار گیری خلاقیت و ابتکار در عمل توصیه شده است. انجام کارها در صورتی که با انگیزه انجام شود قطعاً خلاقانه و مبتکرانه انجام خواهد شد.
یکی از نکاتی که در فرامین مقام معظم رهبری بسیار به آن توجه گردیده "انگیزه" است. ایشان در مورد انگیزه اینگونه بیان کرده اند :  ((انگیزه، ترکیبى است از ایمان و آگاهى. این دو چیز به انسان انگیزه می ‌دهد: ایمان داشته باشد، آگاهى هم داشته باشد.)) 
افراد برای تحقق شعار "همت مضاعف و کار مضاعف" لازم است تا انگیزه را درون خود تقویت کنند در اینصورت به نتایج کار مطلوب، دست میابند کاری که آغازش با ایمان و توکل به خداوند همراه گردد و سعی و تلاش فرد هم در آن آمیخته باشد قطعاً به نتایج مطلوبی خواهد رسید. در این خصوص میتوان به این آیه از قرآن کریم  اشاره نمود :  « حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ‏ »   . 

و نکته آخر اینکه : در نظام اسلامی هرکس هرجا هست، همان جا را مرکز دنیا بداند و بهترین عملکرد را داشته باشد و با الهام از پیام رهبر معظم انقلاب و به کار گیری آن در اهداف فردی و سازمانی می توان شاهد تغییرات مهمی در تمام سطوح جامعه از قبیل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی باشیم و در سایه آن شکوفائی و رشد مادی و معنوی در همه سطوح جامعه فراهم خواهد شد.  
*  *  *

نتیجه گیری :
انتخاب عنوان همت مضاعف و کار مضاعف توسط مقام معظم رهبری در آغازین لحظات سال 1389، بیانگر آگاهی ایشان از نیازهای جامعه میباشد و بر اساس دغدغه های موجود در نظام اسلامی و با بینشی حکیمانه و عالمانه این عنوان را بر می گزینند و در لحظه ای که اکثریت افراد جامعه منتظر یک رخ داد و تغییر سال و ورود به سالی جدید هستند، عالیترین مقام نظام جمهوری اسلامی از تمام افراد و مسئولین می خواهند به این عنوان و عمل به محتوای آن ثابت قدم باشند تا شاهد ایرانی اسلامی، آباد، سربلند به معنای واقعی و تاثیر گذار بر معادلات جهانی باشیم. 
به راستی چگونه باید عنوان سـال 1389 را که از سوی رهبر فـرزانه به نام سـال همت مضاعف و کار مضاعف انتخاب گردیده را در کشور و بین تمام اقشار اجتماع نهادینه و آن را به عنوان یک گزینه فرهنگی متعالی عنوان کرد. عنوانی که از هر زاویه ای به آن بنگری حکمت، مدیریت، و آرمانهای اسلامی و دینی در آن قابل مشاهده است. یکی از وظایف دستگاههای فرهنگی، فرهنگ سازی و آماده سازی بستر جامعه برای پذیرش این فرهنگ است، فرهنگی که از دیدگاه دینی ما نوعی عبادت تلقی می شود. جامعه ما برای پیشرفت و رسیدن به قله های موفقیت در تمام عرصه ها نیاز به توجه بیشتر به مقوله کار و کیفیت آن را دارد و رهبر انقلاب با توجه به این نیاز اساسی با در نظر گرفتن زمان تحویل سال بعنوان یک نقطه عطف و زمانی برای شروع یک حرکت آینده ساز و استراتژیک و به عبارتی راهبردی سازمانی نظام، عنوان سال جدید را با این پیام که در آن نهفته اعلام کردند.
*  *  *

منابع و ماخذ :
1- مجموعه تفسیر نور- تالیف: حجت السلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی.
2- مجموعه آثار – تالیف استاد شهید مرتضی مطهری .
3- کتاب رمز پیروزی مردان بزرگ – نوشته استاد جعفر سبحانی چاپ هشتم.
4- کتاب اسلام و مقتضیات زمان – استاد شهید مرتضی مطهری.
5- روزنامه جمهوری اسلامی 16/02/1389 – الگوی عینی همت و کار –
تالیف : رسول سنائی راد.
6- پایگاه اطلاع رسانی جوان.
7- دفتر حفظ و نشر آثار آیت ا.. خامنه ای.

 
* * *

معرفی کوتاه نویسنده:
تحصیلات :
 کارشناسی مدیریت بازرگانی – دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
سوابق اجرائی در سنوات گذشته تاکنون :
کارشناس محلی امور کنسولی در نمایندگی ج.ا.ا در  دبی
مدیر داخلی دفتر فروش نمایندگی هواپیمائی ماهان – دبی
سرپرست شیفت خدمات مسافرین هواپیمائی ماهان در فرودگاه بین المللی دبی
مدیر دفتر شرکت بازرگانی ریجید در دبی (نماینده فروش منطقه شرکت آتبین)

پست الکترونیک:              ajdari54@gmail.com              

نشانی  پستی  :              P.O.BOX 85809 DUBAI, U.A.E