عنوان مقاله: تبیین رابطه توسعه گردشگری الکترونیک و رشد اقتصادی شهرهای ساحلی شمال ایران
مولف: مجتبی قلندر (کارشناس ارشد مدیریت دولتی- مالی Mojtaba.ghalandar20@gmail.com)
موضوع: مدیریت گردشگری
سال انتشار(میلادی): 2008
وضعیت: تمام متن
منبع: پایگاه متخصصان جوان صنعت نفت
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com  
چکیده: فعالیت گردشگری امروزه به عنوان یکی از مهمترین و پویاترین فعالیت¬ها در جهان مطرح است، به طوری که شمار گردشگران خارجی و داخلی و میزان درآمدزایی آن در سطح جهانی پیوسته رو به افزایش است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده¬ای به این حقیقت واقفند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه¬های تازه¬ای برآیند. یکی از این روش¬ها که طی دو دهه اخیر اهمیت فراوانی پیدا کرده و توجه اکثر کشورهای جهان را به خود جلب کرده است، گردشگری الکترونیک (e- Tourism) است. از این رو با توجه به اهمیت این موضوع و تأثیر به سزای آن در رشد اقتصادی کشورها، مقاله حاضر به بررسی تأثیر توسعه گردشگری الکترونیک بر رشد اقتصادی شهرهای ساحلی شمال ایران می¬پردازد. در این مقاله پس از نگارش مقدمه، مفهوم گردشگری و گردشگری مجازی ، به تاریخچه کاربرد فن¬آوری اطلاعات در صنعت گردشگری اشاره شده است، سپس مزایا و چالش¬های گردشگری مجازی بیان شده و راه¬های توسعه گردشگری الکترونیک به تفصیل شرح داده شده است. رشد اقتصادی و اثر گردشگری الکترونیک بر آن و رابطه این دو متغیر به صورت شماتیک و مدل مفهومی به همراه راهکارهای مناسب برای تحقق این امر در انتهای مقاله ارائه شده است.
واژگان کلیدی: گردشگری، گردشگری الکترونیک، رشد اقتصادی، گردشگری ساحلی

مقدمه
گردشگری امروزه به عنوان یکی از مهمترین و پویاترین فعالیت¬ها در جهان مطرح است، به طوری که شمار گردشگران خارجی و داخلی و میزان درآمدزایی آن در سطح جهانی پیوسته افزایش است. امروزه توسعه گردشگری در تمامی عرصه¬ها، چه در سطح ملی و منطقه¬ای و چه در سطح بین¬المللی مورد توجه برنامه¬ریزان دولتی و شرکت¬های خصوصی قرار گرفته است. طی شصت سال اخیر، گردشگری از رشد پیوسته¬ای برخوردار بوده، به طوری¬که به یکی از بخش¬های اقتصادی با رشد بالا در جهان تبدیل شده است. گردشگری بین المللی با رشد سالانه 5/6 درصد، از 25 میلیون گردشگر در سال 1950 به 960 میلیون گردشگر در سال 2009 افزایش یافت. بر اساس پیش¬بینی¬های رسمی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) تا سال 2020 تعداد گردشگر ورودی در سطح جهان به 5/1 میلیارد نفر خواهد رسید. (سازمان جهانی گردشگری، 2006) از این¬رو بسیاری از کشورها به صورت فزاینده¬ای به این حقیقت پی برده¬اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه¬های تاز¬ه¬ای برآیند. (لطفی، 1384: 60) آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه¬ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرارمی¬دهد، باعث شده که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود. (طهماسبی پاشا و مجیدی، 1384: 38) بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. اگر چه در مناطق مختلف، شرایط متفاوت است، گردشگری همواره عامل مهمی برای توسعه اقتصادی به حساب می¬آید. (ابراهیمی و خسرویان، 1384: 102)
یکی از مفاهیم نوینی که در عرصه گردشگری در دو دهه اخیر بسیار بدان اهمیت داده شده، گردشگری مجازی است. آمار 66 درصدی گرایش کاربران اینترنتی به گردشگری الکترونیک، دلیل مستندی است برای پرداختن به موضوعی که ضرورت انکارناپذیر هزاره سوم بوده و برای پیشرفت و ارائه خدمات بهتر نیازمند تغییرات رفتاری اساسی است. امروزه گردشگری مجازی، یکی از بزرگترین بخش¬های اقتصادی در بسیاری از کشورها بشمار می¬رود. گردشگری و بالاخص گردشگری مجازی که فواید بسیاری دارد، برای شهرهای شمالی ایران که وابستگی شدیدی به درآمدهای کشاورزی دارند، می¬تواند به عنوان راهی برای رهایی از وابستگی به درآمد محصولات کشاورزی و خروج از اقتصاد تک¬محصولی باشد. (قرخلو و دیگران، 1388: 2) از طرف دیگر درصد عمده¬ای از گردشگری مجازی را گردشگری مجازی متکی بر طبیعت تشکیل می¬دهد و بخش عمده¬ای از این فعالیت در سطح جهان در حال حاضر در نواحی ساحلی متمرکز شده است. گردشگری مجازی ساحلی به عنوان یکی از زیرشاخه¬های گردشگری مجازی به شمار می¬آید که رشد سریعی دارد و می تواند تأثیر زیادی بر رشد و توسعه اقتصادی بگذارد.

مبانی نظری
گردشگری
    بنظر می¬رسد در تعریف واژه گردشگری، نوعی گستردگی و ناساختاری وجود دارد. از نظر انجمن آماری سازمان ملل (1993) گردشگری شامل فعالیت¬های افراد از جمله مسافرت به مکان¬هائی خارج از محیط معمول زندگی و ماندن در آن جا برای کمتر از یک سال به منظور تفریح، تجارت و هدف¬های دیگر می¬شود. گردشگری از سه ویژگی اصلی برخوردار است که عبارتند از: 1- ناملموس بودن خدمات؛ بدین معنی که در بیشتر اوقات، قبل از خرید، مشتری قادر به دیدن، لمس کردن و یا آزمودن محصول گردشگری (اقامت، تور و...) نیست. 2- خدمت در محل خرید مصرف می¬شود و قابل انتقال و جابه جایی نیست .3- مردم و محل خدمت بخشی از آن خدمتند. از این¬رو گردشگری بسیاری از بخش¬های جامعه را دربرمی¬گیرد. این سه ویژگی نشان می¬دهند مردمی که در محلی خاص زندگی و کار  می¬کنند، فقط کالا و خدمات تولید نمی¬کنند، بلکه بسیاری از آنها بخشی از کالا و خدمات تولیدی هستند. (اعرابی و ایزدی،1387: 69) گردشگری فعالیتی چن منظوره است که در مکانی خارج از محیط عادی گردشگر انجام می¬شود و هدف آن تفریح، تجارت و یا فعالیت های دیگر است. (W.T.O. 2005) از نظر اکثریت مردم عبارت گردشگری بر سفرهای تفریحی دلالت می¬کند و بیشتر به صورت مترادف تعطیلات به کار می¬رود. همچنین در کتاب¬های لغت از گردشگری به عنوان مسافرت به منظور تفریح یاد می¬کنند. برعکس، سازمان¬های گردشگری و مراکز دیگری که در پی توسعه، بازاریابی و هماهنگی گردشگری در کشورشان هستند، تلاش می¬کنند دیدگاه وسیعتری در این مورد داشته باشند؛ از نظر آنها گردشگری یعنی مسافرت با اهداف مختلف به استثنای سفر به منظور کار، مهاجرت و فعالیت¬های محلی و منطقه ای.

گردشگری ساحلی
مفهوم گردشگری ساحلی طیف کاملی از گردشگری، فراغت و فعالیت¬های تفریحی است که در نواحی ساحلی و آب¬های نزدیک آن روی می¬دهد. بر این اساس عرضه محصولات گردشگری ساحلی شامل اسکان، پذیرایی، صنعت محصولات غذایی، خانه¬های دوم و زیرساخت پشتیبان توسعه ساحلی (مثل خرده¬فروشی¬ها، اسکله و تأمین¬کنندگان فعالیت¬ها) می¬شود. در واقع همان گونه که اداره ملی جو اقیانوس ایالات متحده اشاره می¬کند، در میان تمام فعالیت¬هایی که در نوار ساحلی و نزدیکی سواحل اقیانوس صورت می¬گیرد، هیچیک بیش از گردشگری و تفریح ساحلی از نظر حجم و تنوع در حال رشد نیست. ماهیت متغیر این بخش و حجم آن، لزوم توجه به برنامه¬ها، سیاست¬ها و طرح¬های دولتی مربوط به گردشگری در سواحل را مورد تأکید قرار دهد. در واقع تمام مسائل مربوط به سواحل به صورت مستقیم و غیرمستقیم برگردشگری و تفریح در سواحل تأثیر می¬گذارند. (علیقلی زاده، 1386: 56) با رشد فعلی گردشگری ساحلی، همه ساله به تعداد تفرجگاه¬های جدید در برخی از کشورهای منطقه اضافه می¬شود. این صنعت که اصولاً بر مبنای استفاده از منابع طبیعی، همچون سواحل ماسه¬ای، دریای شفاف، محیط دوست داشتنی و... پایه-گذاری شده، اخیراً تغییر شکل یافته است. هم¬اکنون طیف گسترده¬ای از تسهیلات جدید به منظور ارائه اقامتی آسوده و لذت¬بخش از فعالیت¬های تفریحی متنوع در نواحی ساحلی ایجاد شد¬ه¬اند. این تسهیلات که با صرف سرمایه هنگفت توسط انسان¬ها بوجود آمده¬اند، کیفیت گردشگری منطقه در امتداد کرانه دریا را  افزایش  می¬دهند. (پوروخشوری، 1380: 17)
توریسم ساحلی از قدیمی¬ترین انواع گردشگری است. به¬طوری¬که سابقه برخی از تفرجگاه¬های ساحلی به قرن 19 باز می-گردد. در ابتدای امر این فضاها، مختص افرادی بود که تنها برای دیدار از سواحل دریا مراجعه می¬کردند، اما در دهه¬های اخیر بازار گردشگری ساحلی اغلب ترکیبات متنوعی از انواع اقامت و استفاده گردشگران - به ویژه در طول تابستان- تجربه کرده و با رقابتی فزاینده نیازمند سرمایه¬گذاری¬های عمده در زمینه زیرساخت¬ها و ایجاد تسهیلات و حفاظت منابع طبیعی اعم از دریا، سواحل، تالاب¬ها و سایر میراث طبیعی است. در حقیقت زمان ارضای گردشگر ساحلی، تنها با عواملی چون خورشید، دریا و ماسه سپری شده و گردشگر مدرن امروزی در جستجوی فعالیت¬ها و تجربیات متفاوتی است. (ترکیبی از فعالیت¬های ورزشی، تفریحی، فرهنگی و میراث طبیعی و...) از میان تمامی فعالیت¬هایی که در مناطق ساحلی انجام می¬گیرند، هیچکدام به گستردگی و تنوع توریسم و تفریحات ساحلی نیستند. به¬طوری¬که طبیعت پویای این بخش و وسعت تقاضا، اغلب طرح¬های مربوطه را در زمره طرح¬های ملی و منطقه¬ای قرار می¬دهد و کل سواحل به صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر آن قرار می¬گیرند. آب پاک، سکونتگاه¬های ساحلی سالم و محیطی ایمن و لذت¬بخش، نیازهای گردشگری ساحلی موفق است. به همین صورت آبزیان و منابع دریایی (ماهی¬ها، نرم-تنان، تپه¬های مرجانی و تالاب¬ها) نیز از اهمیت برخوردارند. (انوری و نساج، 1386: 4)
  گردشگری ساحلی مستلزم مسافرت از یک محل اقامت و تمرکز بر محیط¬های دریایی است. (Orams, 1999: 8) در این تعریف محیط دریایی از دو جهت مورد اشاره قرار می¬گیرد: از نظر بیولوژیکی در برگیرنده مناطقی است که دارای ویژگی¬های دریایی (آب شور، جذر و مد) است و از نظر بیولوژیکی در برگیرنده نقطه تلاقی خشکی و آب به عنوان نواحی ساحلی است که می¬توان آن را در چهارچوب شهرهای ساحلی در شمار آورد.
امروزه اثرات گردشگری ساحلی به عنوان یکی از عوامل مهم در رشد اقتصادی نواحی ساحلی و جزایر بشمار می¬رود. (رمضان-زاده و محمدی، 1387: 5) برخورداری از حجم زیاد آب¬ و منابع موجود در آن اهمیت سواحل را دو چندان می کند
(Chawla, 2004: 127) .

تاریخچه و اهمیت کاربرد فناوری اطلاعات در صنعت گردشگری
...

مفاهیم و کاربردهای گردشگری الکترونیک
...


چالش¬های گردشگری الکترونیک در شهرهای ساحلی شمال ایران
در فرایند تحقق گردشگری الکترونیک و بهره¬مندی از منافع آن، چالش¬های اساسی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد و برای رفع آنها برنامه¬ریزی¬های مربوط صورت گیرد. این چالش¬های اساسی عبارتند از:
?    فقدان سخت¬افزار و نرم افزارهای رایانه¬ای: در راستای توسعه گردشگری الکترونیک در مناطق شهری و روستائی و با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران به راحتی دریافت می¬شود که فقدان بستر سازی زیرساخت¬های گردشگری الکترونیک (سخت افزار و نرم افزار) از مهمترین چالش¬های موجود در برابر توسعه و مراحل گسترش آن بشمار می¬رود.
?    فقدان سواد اطلاعاتی در بین گردشگران و مردم شهرهای ساحلی شمال ایران: آشکار است که در صورت وجود زیرساختار الکترونیک (شبکه¬های مخابراتی و کانال¬های ارتباطی)، لازم است تا کاربران و گردشگران بتوانند از آنها استفاده کنند و به همین دلیل نیاز به سواد اطلاعاتی و توانمندی گردشگران در استفاده از رایانه و اینترنت مطرح می-شود.
?    فقدان زیرساختار الکترونیکی در شهرهای ساحلی شمال ایران: در عین حال غیر از موارد فوق می¬توان به کمبود کانال-های مخابراتی،  مجاری انتقال و خطوط مخابراتی و زیرساخت¬های گردشگری در شبکه مخابراتی و ارتباطاتی ایران اشاره داشت که بدون فراهم¬سازی و تدارک آنها یا گسترش شبکه مخابراتی و الکترونیکی، نمی¬توان انتظار داشت تا فرایند توسعه گردشگری الکترونیک از رشد قابل قبولی برخوردار شود.
?    دسترسی به اینترنت و شکاف دیجیتالی:  طبق آمار تا پایان سال 2010 میلادی بین 800 تا 100 میلیون نفر در سراسر جهان به اینترنت دسترسی داشته¬اند که از این تعداد نزدیک به 50 درصد آنها در ایالات متحده آمریکا و کانادا زندگی می¬کردند، در حالی که سهم خاور میانه و آفریقا بسیار کم برآورد شده است.
?    امنیت و حریم درگاه¬های اینترنتی وابسته به صنعت گردشگری در ایران: یکی از نگرانی¬های اساسی که در مورد اینترنت و فضای سایبر وجود دارد، حفظ و پاسداشت امنیت و حریم شخصی افراد (گردشگران، کاربران و تورها و سایت¬های خدمات¬دهنده گردشگری) است که باید راهکارهایی مناسب جهت برای آنها، انتخاب و اجرا شود.
?    آموزش در توسعه گردشگری الکترونیک:  در توسعه گردشگری الکترونیک، آموزش از دو بعد اساسی مورد بررسی قرار می¬گیرد: اول اطلاع رسانی عمومی و آماده سازی مردم و شهروندان برای استفاده از خدمات شهر الکترونیک یا گردشگری مجازی، و دیگری تربیت و فراهم سازی نیروی انسانی مورد نیاز برای ایجاد، توسعه و اداره گردشگری الکترونیکی.
?    چالش¬های فرهنگی و اجتماعی:  اصلی¬ترین چالش گسترش فناوری اطلاعات، به¬ویژه در شهرهای ساحلی شمال ایران، ایجاد مشکلات فرهنگی و چالش¬های اجتماعی است. هجوم گسترده فرهنگ¬های گوناگون و امکان دسترسی عامه به اطلاعات گسترده در درگاه¬های گوناگون موجود در اینترنت، برخی ناهنجاری¬ها را در روابط فرهنگی و اجتماعی مردم این مناطق بوجود می¬آورد. (همان منبع، 77-78)

توسعه گردشگری الکترونیک
فناوری اطلاعات توانسته است در سال¬های اخیر در صنعت گردشگری تحولاتی را پدید آورد و مفهوم جدیدی را تحت عنوان گردشگری الکترونیکی ابداع کند. به عبارت دیگر گردشگری الکترونیک نقطه عطفی بین گردشگری و فناوری اطلاعات است. طبق آمار در سال 2010 در آمریکا 40 درصد از افراد جامعه برای کسب اطلاعات از مقصد سفر از اینترنت استفاده و همچنین 70 درصد از این افراد خدمات مسافرتی خود را به صورت الکترونیکی خریداری کرده اند. (Cardoso, 2007: 56) گردشگری الکترونیک نوعی فعالیت مبتنی بر فناوری¬های نوین و در امتداد ساختار و روش¬های سنتی است.
با وجود مزایا و ویژگی¬های خاص گردشگری الکترونیک در مقایسه با گردشگری سنتی، به غیر از برخی کشورهای توسعه-یافته هنوز در سطح جهان بسیاری از کشورها از آن بی¬بهره هستند و با کاربرد ناچیز و یا نامناسب از فناوری اطلاعات و ارتباطات، تنها به داشتن وب¬سایت¬های ابتدایی برای به تصویر کشیدن جاذبه¬های گردشگری خود، فروش الکترونیکی بلیط و خدماتی از این دسته بسنده کرده¬اند و ایران نیز از این امر مستثنی نیست. اگرچه این کشور به جهت تنوع اقلیمی و زیستی جزء 5 کشور برتر جهان است و از نظر تاریخی و فرهنگی بین 10 کشور برتر جهان قرار دارد (Chatterjee et al, 2009: 92) با این حال آمارهای سازمان جهانی گردشگری در سال 2010 حکایت از آن دارد که سهم ایران از درآمد گردشگران خارجی در سال 2009 کمتر از 5/1 میلیارد دلار بوده، در حالی که مقدار سرمایه خارج شده از کشور به دلیل فرستادن جهانگردان ایرانی فقط در همین سال  بیش از 6 میلیارد دلار بوده است. (UNWTO, 2006)
  گردشگری الکترونیک امکان خرید الکترونیکی از مراکز صنایع دستی و درنتیجه رونق تجارت الکترونیکی را به همراه دارد، به تولید و راه¬اندازی کارگاه¬های کوچک و بزرگ صنایع دستی و محلی کمک می¬کند، همچنین هزینه¬های سفر برای گردشگران را کاهش می¬دهد. این نوع گردشگری ضمن اشتغال¬زایی، در زمینه هتلداری و اقامتگاه¬ها ¬و بهبود سرویس¬دهی و امکانات رفاهی مراکز تفریحی و گردشگری رقابت ایجاد می¬کند. (UNWTO, 2006) کشورهای کمتر توسعه یافته، به دلیل عدم نیاز به هزینه¬های احداث و توسعه مراکز گردشگری و سرویس¬های سفر می¬توانند به خوبی از گردشگری الکترونیک بهره¬مند شوند. (Pease & Cooper, 2007: 28)

رشد اقتصادی
تاریخ اقتصاد به ما می¬آموزد که رشد، فرآیندی آهسته و بطئی نیست، بلکه مقوله¬ای است که فرآیند بهره¬گیری از ابداع و اختراعات و گسترش فناور¬ی¬ها شتاب آن را در بستر زمان تغییر می¬دهد. با بررسی شواهد آماری و تجربی کشورها ملاحظه می¬شود که هر چند بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مسیر رشد اقتصادی حرکت می¬کنند، نرخ رشد اقتصادی و پایداری آن به عنوان عامل توسعة اقتصادی مطرح می¬شود، و تفاوت آشکار بین کشورهای در حال توسعه و عقب¬مانده به حساب می آید. "رشد اقتصادی"، مفهومی کمّی است و به تعبیر ساده عبارت است از افزایش تولید (کشور) در یک سال خاص در مقایسه با مقدار آن در سال پایه. در سطح کلان، افزایش تولید ناخالص ملی (GNP)  یا تولید ناخالص داخلی (GDP) در سال مورد نیاز به نسبت مقدار آن در یک سال پایه، رشد اقتصادی محسوب می‌شود. منابع مختلف رشد اقتصادی عبارتند از ‌افزایش بکارگیری نهاده‌ها (افزایش سرمایه یا نیروی کار)، افزایش کارایی اقتصاد (افزایش بهره‌وری عوامل تولید) و بکارگیری ظرفیت‌های احتمالی خالی در اقتصاد. نخستین دلیل توسعه صنعت گردشگری در اغلب کشورها، بهره¬برداری از منافع اقتصادی آن است؛ اگر چه دلایل دیگری نیز در این مورد ارائه می¬شود. (رنجبریان و زاهدی، 1379: 158-159)

رابطه گردشگری الکترونیک و رشد اقتصادی
گردشگری الکترونیک عبارت است از فن تلفیق متدهای کسب و کار الکترونیکی و فناوری اطلاعات در شیوه¬ها و ابزارهای تدارک و ارائه و پشتیبانی خدمات گردشگری برای ارائه خدمات مورد نیاز گردشگران با کیفیتی بالاتر و هزینه¬ای کمتر. از طرف دیگر، رشد اقتصادی معمولاٌ به منزله افزایش در ظرفیت¬های تولیدی هر کشور یا افزایش پایدار در تولید ناخالص داخلی (GDP) سرانه در طول زمان تعریف می¬شود.
سؤالی که در اینجا مطرح می¬شود، این است که آیا تجارت الکترونیک می¬تواند به رشد اقتصادی کمک کند؟ روشن است که پیشرفت¬های سریع فناوری¬های اطلاعاتی و ارتباطی به همراه رشد سریع گسترش آنها و تأثیر آن بر گردشگری و ایجاد مفهوم گردشگری الکترونیک، به کاهش هزینه¬ها و رفع موانع استفاده از امکانات منجر شده است. همه این عوامل از طریق کاهش هزینه-ها و قیمت¬ها باعث افزایش رشد اقتصادی می¬شود. همچنین استفاده از فناوری¬های اطلاعاتی و ارتباطی در صنعت گردشگری این امکان را به گردشگران می¬دهد که فعالیت¬های گردشگری خود را در هر زمان و هر مکانی که کامپیوترهای شخصی با اتصال به اینترنت موجود باشد، به انجام برسانند. همه آنچه گفته شد به ترسیم این چشم انداز می¬انجامد که گردشگری الکترونیک (ET) به ارتقاء کارایی اقتصادی و افزایش رشد اقتصادی بلندمدت منجر می¬شود.
در دو دهه اخیر رشد معناداری در فناوری اطلاعات و ارتباطات ملاحظه می¬شود. گسترش بهره¬گیری از این فناوری¬ها به رشد سریع «گردشگری الکترونیک» به منزله فعالیتی اقتصادی منجر شده است. استفاده فزاینده مؤسسات گردشگری از ICT توان بالقوه¬ای را برای ارتقاء معنادار بهره¬وری از طریق تسهیل تبادل اطلاعات فراهم می¬آورد، به علاوه گردشگری الکترونیک یکی از مهمترین موانع یعنی فواصل جغرافیایی را حذف می¬کند.  به نظر " اوه " (2005)، صنعت گردشگری می¬تواند تأثیر مهمی بر افزایش اشتغال، درآمدهای مرتبط با مکان¬های اقامتی، امور تفریحی و نیز درآمدهای دولتی کشورها داشته باشد. از این رو، گردشگری به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم بر رشد اقتصادی تأثیر می¬گذارد.

اثر مستقیم
هر چه تعداد ورود گردشگران به یک شهر افزایش یابد، درآمد حاصل از آن نیز افزایش می¬یابد. از آنجائی¬که گردشگری یکی از صنایع خدماتی است، درآمد حاصل از آن صنعت بخشی از تولید ناخالص داخلی کشور میزبان محسوب شده و مستقیماً بر رشد اقتصادی آن کشور تأثیر می¬گذارد. از این رو صنعت گردشگری و بالاخص گردشگری الکترونیک که در دو دهه اخیر رشد فزاینده¬ای داشته است، می¬تواند راهکار مناسبی برای کسب درآمدهای ارزی سرشار برای شهرها و در نتیجه رشد اقتصادی بالاتر باشد.
به عنوان نمونه در سال 1999 گردشگری بین المللی حدود هشت درصد از کل درآمدهای جهان و 37 درصد از صادرات بخش خدمات را به خود اختصاص داده است. (Rahbari, 2005: 6) همچنین بر اساس پیش¬بینی¬های رسمی سازمان جهانی گردشگری، درآمد حاصل از گردشگری در سطح جهان تا سال 2020 به ارزش تقریبی دو تریلیون دلار در هر سال خواهد رسید. (یاوری و دیگران، 1389: 222)

اثر غیر مستقیم
گردشگری به صورت غیر مستقیم نیز بر رشد اقتصادی تأثیر می¬گذارد و نشان¬دهنده اثر پویایی بر کل اقتصاد به شکل اثرات سرریز و یا دیگر آثار خارجی است. (Marin, 1992: 678) به این صورت که اگر گردشگری به دلیل تعامل زیاد با دیگر فعالیت-های اقتصادی، دچار رونق شود، آن دسته از فعالیت¬هایی که به آن کالا یا خدمت می¬دهند و یا محصول آن را مصرف می¬کنند، همراه با آن حرکت خواهند کرد. یعنی گردشگری می¬تواند به عنوان موتوری برای رشد اقتصادی عمل کندو سایر فعالیت¬ها را نیز به دنبال خود رو به جلو هدایت کند.
از سوی دیگر، رشد اقتصادی نیز بر توسعه گردشگری مؤثر است. رشد اقتصادی، با توسعه تسهیلات و زیربناهای گردشگری از جمله توسعه حمل و نقل و راه¬ها، گسترش پول الکترونیک، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، توسعه مکان¬های اقامتی، رستوران¬ها و هتل¬ها، توسعه بهداشت عمومی و همچنین توسعه تسهیلات تفریحی و امور رفاهی، موجب توسعه صنعت گردشگری می¬شود. (یاوری و دیگران، 1389: 222)


مدل مفهومی
با توجه به مطالبی که تاکنون در این مقاله به آنها اشاره شد و با توجه به ادبیات موجود در این زمینه رابطه بین گردشگری الکترونیک و رشد اقتصادی در شهرهای شمالی ایران به صورت مدل مفهومی نوآورانه ارائه می¬شود تا بتوان به سادگی رابطه این دو متغیر (گردشگری الکترونیک و رشد اقتصادی) را نشان داد و برای ارائه راهکارهای مناسب از آن استفاده کرد.


ارائه راهکار
نگاهی سریع به آنچه گفته شد، نمایان می¬سازد که گردشگری الکترونیک و همچنین گردشگری ساحلی به عنوان یک صنعت پول¬ساز و زیربنائی در اقتصاد امروز جایگاه بسیار با اهمیتی دارد، حوزه¬ها و کارکردهای مختلفی را پوشش می¬دهد و توسعه مناسب آن می¬تواند زمینه گسترش روابط فرهنگی و توسعه اقتصادی کشورها را فراهم سازد و لازمه این مسئله تعامل صحیح بخش دولتی و خصوصی است. (حسنی، 1388: 4)
به این ترتیب برای ارتقاء صنعت گردشگری الکترونیکی ایران زمین، بالاخص شهرهای ساحلی شمال ایران باید به گردشگری مجازی توجه زیادی شود. توسعه پایدار، ارتقاء درآمد ملی و افزایش حداکثری دانش جهانی از توانمندی و پتانسیل فرهنگی، علمی و بومی ایران، با گردشگری به بهترین شکل ممکن امکان¬پذیر خواهد بود.
پیشنهادهایی که در اینجا برای توسعه گردشگری مجازی در شهرهای ساحلی شمال کشور می¬توان ارائه کرد به شرح زیر است:
?    ایجاد طرح جامع "فناوری اطلاعات" در گردشگری ایران، بالاخص گردشگری ساحلی
?    ایجاد نهادی تحت عنوان مرکز گردشگری مجازی در سازمان ایرانگردی ایران
?    بازبینی، اصلاح و مدیریت سایت¬های اطلاع¬رسانی مراکز گردشگری ساحلی در اینترنت
?    دخالت دادن گردشگری مجازی و گردشگری ساحلی در چشم انداز گسترش صنعت گردشگری در ایران
?    ایجاد و تدوین دوره¬های آموزش الکترونیکی توسعه گردشگری در مراکز دانشگاهی کشور بالاخص مراکز دانشگاهی شمال ایران
?    توجه به اطلاع¬رسانی گسترده پتانسیل¬های گردشگری شهرهای ساحلی شمال ایران در رسانه¬های ایران و جهان
?    اختصاص بودجه¬ای خاص از صندوق ذخیره ارزی کشور برای گسترش گردشگری ساحلی
?    جذب سرمایه¬گذاران داخلی و خارجی برای سرمایه¬گذاری در شهرهای ساحلی شمال ایران
?    بهبود زیرساخت¬های حمل و نقل در شهرهای ساحلی شمال ایران جهت رفاه حال گردشگران
?    ایجاد کارت¬های الکترونیکی اعتباری برای استفاده از مراکز گردشگری شهرهای ساحلی شمال ایران
?    توجه بیشتر به آثار تاریخی و فرهنگی این مناطق و تلاش برای ساماندهی و مدیریت  آن

نتیجه¬گیری
گردشگری الکترونیک، واقعیتی غیر قابل انکار است. وقتی ما به شهروند الکترونیک، دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک و آموزش الکترونیک در قالب جامعه اطلاعاتی معتقدیم، باید زمینه¬های گردشگری الکترونیک را نیز فراهم کنیم. گردشگری الکترونیک تنها شامل تورهای مجازی نمی¬شود، بلکه ابزاری است که توسط آن، یک گردشگر بتواند در کمترین زمان، با حداقل امکانات و با کمترین هزینه و دانش، ظرفیت¬های گردشگری یک کشور را شناسایی و با یک برنامه هدفمند و طرح هدایت¬گر،  از سوی دولت و آژانس¬ها و مراکز مربوطه، به مکانی خاص مسافرت کند.
امروزه توسعه گردشگری در تمامی عرصه¬ها، چه در سطح ملی و منطقه¬ای و چه در سطح بین¬المللی مورد توجه برنامه¬¬ریزان دولتی و شرکت¬های خصوصی قرار دارد. در کشورهایی مانند ایران، درآمدهای نفتی، یک نوع رانت اقتصادی تلقی می¬شود که فاقد هرگونه اثرات القایی مستقیم از لحاظ افزایش سطح تولید در اقتصاد است؛ در حالی که صنعت گردشگری به صورت زنجیروار با بعضی از فعالیت¬های اقتصادی، وابستگی دوجانبه دارد و رونق آن، از لحاظ افزایش درآمد در اقتصاد کشور میزبان تأثیر بسزایی دارد. در نتیجه توسعه گردشگری مخصوصاً گردشگری الکترونیک که دارای مزایای بسیاری است،  اقتصاد کشور را از حالت تک-محصولی خارج می¬کند و رشد اقتصادی را به علت ثبات در درآمدهای ناشی از جذب گردشگر برای کشور به همراه خواهد داشت.





منابع
•    ابراهیمی، علیرضا و خسرویان، محمدرضا (1384) "عوامل مؤثر بر رشد و توسعه صنعت توریسم در استان مازندران". مجموعه مقالات اولین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه استان مازندران. صفحه 102.
•    اعرابی، سید محمد و ایزدی، داوود (1378) مدیریت جهانگردی: مبانی، راهبردها و آثار. تهران. دفتر پژوهش های فرهنگی.
•    انوری، آریا و نساج، مینا (1386) "بررسی و تبیین نقش صنعت گردشگری در توسعه فضای شهری". همایش منطقه ای جغرافیا و گردشگری توسعه پایدار. صفحه 4.
•    بمانیان، محمدرضا، پور جعفر، محمدرضا و محمودی نژاد، هادی (1387) "ارائه مدل پیشنهادی جهت پیاده سازی گردشگری الکترونیک در طرحهای توسعه گردشگری روستائی". فصلنامه مدیریت شهری. شماره 23. صفحه 73- 78.
•    پوروخشوری، سیده زهرا (1380) "راهکارهای توسعه بهینه زیست محیطی در گردشگری ساحلی". انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست. تهران. صفحه 17.
•    حسنی، فرنود. گردشگری الکترونیک، کارکردها و چالش ها. 1388. صفحه 2-4. http://daneshnameh.roshd.ir.
•    رمضانزاده، مهدی و محمدی، آتوسا (1387) "گردشگری ترکیبی پایدار، پتانسیلی نهفته برای توسعه جزایر خلیج فارس (مورد: قشم)". اولین سمینار بین المللی خلیج فارس، بنیاد ایران شناسی. صفحه 5.
•    رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمد (1379) شناخت گردشگری. تهران: نشر چهارباغ.
•    طهماسبی پاشا، جمعلی و مجیدی، روفیا (1384) "چشم انداز گردشگری سواحل جنوبی دریای خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهای منطقه (مطالعه موردی: شهرستان تنکابن)". مجموعه مقالات اولین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه استان مازندران. صفحه 38.
•    علیقلی زاده، ناصر (1386) "توسعه گردشگری روستائی با رویکرد پایداری". پایان نامه دکترا دانشکده جغرافیا. دانشگاه تهران . صفحه 56.
•    قرخلو، مهدی، رمضان زاده، مهدی و گلین شریف دینی، جواد (1388) "اثرات زیست محیطی گردشگری بر سواحل شهر رامسر". فصلنامه پژوهشی جغرافیای انسانی. سال اول. شماره سوم. صفحه 2.
 
•    لطفی، صدیقه (1384) "نگرش سیستمی لازمه پایداری گردشگری در مازندران". مجموعه مقالات اولین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه استان مازندران. صفحه 60.
•    یاوری، کاظم، رضا قلی زاده، مهدیه، آقائی، مجید و مصطفوی، سید محمد حسن (1389) "تأثیر مخارج توریسم بر رشد اقتصادی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی". مجله تحقیقات اقتصادی. شماره 91. صفحه 222.

•    Cardoso, Jorge (2007) "A Framework for Assessing Strategies and Technologies For Dynamic Packaging in E-tourism", Information Technologies and Tourism Journal. Vol.9.  pp.56.
•    A. Chatterjee, A.Tiwari, MohanT Misra, S.G.Dhande (2009) "Designing Handicrafts using Information Communication Technology", Indian Journal of Export. Vol.12. pp. 92.
•    Chawla, romila )2004( "Coastal tourism and development". Sonali. New Dehli. Vol.2. pp.127.
•    Marin, D (1992) "Is the export-led hypothesis valid for industrialized countries? Review of Economics and Statistics". No.74. pp.678–688.
•    Orams, Mark )1999( "Marine Tourism Londan". Journal of E-tourism. Vol 6. pp. 8.
•    Pease, W, Rowe, M and Cooper, M (2007) "Information and Communication Technologies in Support Of the Tourism Industry". Idea Group publishing. ISBN: 9781599041599. pp.28.
•    Rahbari, Mehdi, (2005) "Tourism & Sustainable Development, Symposium on the Role of Tourism in Development of Mazandaran Province". Resanesh Publications. No.8. pp. 6.
•    The United Nations World Tourism Organization (UNWTO) Sixty years of an organization serving world tourism (1946- 2006). www.unwto.org. 2006.
•    World Tourism Organization; )2005(, Tourism Highlights 2006 editions.