عنوان مقاله: چالش های مدیریت دولتی در حوزه ساختار سازمانی با رویکرد دولت و ملت همدلی و همزبانی
مولف: محمد فیض (دانشجوی دکتری مدیریت دولتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس)
موضوع: مدیریت دولتی
سال انتشار(میلادی): 2016
وضعیت: تمام متن
منبع: کنفرانس چالش های مدیریت دولتی در حوزه ساختار سازمانی  با رویکرد دولت و ملت  همدلی و همزبانی
تهیه و تنظیم: ارسال شده توسط عضو پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: نظام اداری در هر کشوری بدلیل ارتباط مستقیم  با بخش های مختلف اجتماع از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است. ارایه حجم عظیمی از خدمات که از طریق بخش های مختلف دولت بدست شهروندان می رسد سبب گردیده تا برخورداری از یک ساختار سازمانی منسجم؛ کارآمد؛ شفاف و پاسخگو همواره از دغدغه های دولتمردان و سیاستگزاران هر جامعه ای محسوب گردد. ضرورت وجود نظام اداری کارآمد موجب گردیده تا دولتها سعی کنند با مطالعات علمی و تدوین قوانین و مـقررات لازم و انجام اصلاحات ضروری بر توانمندیهای ساختار سازمانی خود افزوده و از این طریق از سطح نارضایتی های عمومی بکاهند. در این مقاله ضمن تبیین شعار سال 1394  و برشمردن موانعی که نظام اداری می تواند در ایجاد همدلی و همزبانی بین دولت و ملت ایجاد کند پیشنهاداتی ارایه و در پایان به نتیجه گیری پرداخته شده است.

1- مقدمه
رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی) در پیام نوروزی خود خطاب به ملت ایران، سال 1394 را سال «دولت و ملّت، همدلی و همزبانی» نامگذاری کردند. نگاهی به فلسفه نامگذاری این سال نشان می دهد که در نظام جمهوری اسلامی ایران توجه به اصل مشارکت مردم و تمایل قلبی و عملی آنان در تعیین سرنوشت خود اصلی اساسی و حتمی محسوب می گردد و بدون مشارکت و همدلی مردم، دولت نمی تواند در پیشبرد اهداف و برنامه های خود موفق باشد. بر پایه همین امر، در اصل یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و نظارت بر آنها مورد تاکید قرار گرفته است. لذا انتخاب شعار "دولت و ملت، همدلی و همزبانی " از سوی رهبر انقلاب ریشه در اصول بنیادی انقلاب و شرایط خطیر کنونی ایران و جهان دارد، از این رو فهم صحیح از دو مفهوم "همدلی" و " همزبانی " می‌تواند زمینه حضور و مشارکت سیاسی و اجتماعی عموم ملت شریف ایران را در عرصه‌های مورد نیاز کشور به دنبال داشته باشد.
2- اهمیت موضوع
کشورهای توسعه نیافته به دلیل ضعف های گوناگونی که در ساختارهای اداری با آن مواجه اند در رده «نظامهای ناکارآمد» قرار دارند و این از مشخصه‌های مهمی است که وقتی با شرایط نامطلوب دیگری جمع شود و در کنار آنان قرار گیرد به عاملی برای تثبیت وضعیت توسعه نیافتگی و تشدید آن تبدیل می گردد. در نظام اداری ناکارآمد، انواع بی نظمی ها به صور گوناگون ظهور پیدا می‌کند. وجود تمرکز زیاد، ابهام در قوانین ، تبعیض و فساد اداری، غیر پاسخگویی نظام اداری، اتـلاف منابع و بهره برداری گروهی خاص از امکانات عمومی، ضعف در سیستم های نظارتی و در نتیجه عدم استیفای حقـوق شهروندان موجب بی نظمی و اتلاف منابع در این کشورها شده و در نتیجه نارضایتی عمومی را تشدید می کند.)باقری، 1387).
3- نگرشی بر مفهوم همدلی و همزبانی
همدلی و همزبانی در واقع دو روی یک سکه هستند، یکی ناظر بر نیت‌ها و انگیزه‌های قلبی و دیگری ناظر بر جلوه‌های بیرونی و رفتاری. لذا آنچه حائز اهمیت است همراهی دل و زبان با هم است و به عبارتی همزبانی بازخورد همدلی است.
4- موانع ساختاری همدلی و همزبانی در سازمانهای دولتی
مشکلات ساختاری در نظام اداری ایران که بعنوان مانعی در جهت ایجاد همدلی و همزبانی بین دولت و ملت عمل می کنند در جامعه ما متعددند که برخی از مهمترین این عوامل در سه بخش قابل بیان است:
- عوامل ارزشی مؤثر بر همدلی و همزبانی.
 - عوامل درون سازمانی مؤثر بر همدلی و همزبانی.
- عوامل برون سازمانی مؤثر بر همدلی و همزبانی)شیخی، 1390، ص ص. 126-99).
4-1- عوامل ارزشی
مراد از ارزش‌های اخلاقی، اعمال و رفتارهایی است که با اختیار از انسان صادر می شود و ریشه در مکتب و دین مبین اسلام دارد.
4-1-1- منع بخشش اموال عمومی
اموال عمومی امانتی است که در اختیار کارگزاران نظام قرار گرفته است. بنابراین، آنان حق بذل بخشش اموال عمومی را ندارند؛ چنان که حضرت علی می فرمایند بخشش حاکمان از بیت المال، ستم و خیانت است (عبدی، مزینانی، حفظ آباد، کاظمی، 1393، ص. 120).
4-1-2-  صرفه جویی در اموال عمومی
معیار دیگر برقراری همدلی و همزبانی بین ملت و دولت، میزان صرفه جویی دستگاههای دولتی در اموال عمومی است. هر سازمانی که در استفاده از اموال عمومی صرفه جویی بیشتر و از آن استفادة بهینه تری کند سالم تر و در جلب اعتماد مردم موفق تر است ( شیخی، 1390، ص ص. 126-99).
4-1-3- برخورد قاطع با نزدیکان متخلف
اهتمام اسلام به سلامت رهبران، مدیران ارشد و نزدیکان آنان از آن جهت است که رفتار آنها، چه مثبت و چه منفی، تأثیر فراوانی بر رفتار سایر افراد دارد. از این روست که تخلفات اندک هم در مورد آنان پذیرفته شده نیست و بایستی به شدت با آنان برخورد شود. زمانی که آحاد جامعه ملاحظه می کنند که در برخورد با نزدیکان افراد قدرتمند هیچ اغماضی صورت نمی گیرد بی تردید این عمل سبب خواهد شد تا رشته اعتماد بین دولت و ملت قوی تر و مستحکم تر گردد ( شیخی، 1390، ص ص. 126-99).

4-2- عوامل درون سازمانی
عوامل درون سازمانی بیان کنندة ویژگی های درونی یک سازمان هستند و مبنایی به دست می دهند که می توان بدان وسیله سازمان ها را اندازه گیری و با هم مقایسه کرد.
4-2-1-  قانون گرایی
قانون گرایی به معنای ضابطه مند و قاعده مند بودن رفتارهای انسانی در قالب هنجارهای تدوین شده و مورد پذیرش اکثریت افراد جامعه است و باعث تداوم و قوام جامعه می گردد. تحقق بسیاری از اهداف اجتماعی متضمن رعایت قوانین و مقررات است لذا به جرات می توان گفت قانون گرایی عامل مهمی در جهت حمایت ملت از دولت محسوب می گردد ( جوادی یگانه، فولادیان، رضایی بحرآباد، 1389، ص.11).
4-2-2-  شفافیت در امور
شفافیت، یکی از مفاهیم کلیدی در مباحث مربوط به فساد و سلامت اداری است و عبارت است از آشکار بودن مبنای تصمیمات حکومتی و ساز و کارهای حاکم بر توزیع قدرت و درآمد. شفاف سازی فعالیت های نظام اداری برای مبارزه با فساد اداری و استقرار دولتی کارآ و در نتیجه ایجاد جامعه ای پایدار امری ضروری و اجتناب ناپذیراست، زیرا به طور عمده تباهی و خلاف کاری آنجا پیدا می شود و رشد می کند که امور و موضوعات از دید مردمان و اداره شوندگان پنهان بمانند) حسنی، شمس، 1391، ص ص.99-98).
4-2-3-  پاسخ گویی
هر دولتی نیازمند استقرار یک سیستم پاسخگو در نظام اداری خویش است، تا به طریقی عمل کند که مورد تائید جامعه باشد. پاسخگویی مبنای جامعه دموکراتیک و از ملزومات اصلی دموکراسی محسوب می گردد. لذا سازمانهای دولتی که به وسیله مردم و برای مردم ایجاد می شوند می بایست در برابر آنها پاسخگو باشند ( منوریان، رفیع زاده بقرآباد، 1393، ص. 120).
4-2-4-  نظارت سازمانی
نظارت بر عملکرد کارگزاران به منظور پیشگیری از تخلفات اداری و جلوگیری از تجاوز به حقوق مردم و نیز حفظ سلامت نظام اداری، امری ضروری است. اقدامات و توصیه های امیرمومنان بیانگر اهمیت این موضوع است( حسنی، شمس، 1391، ص ص.99-98).
4-2-5-  نهادینه سازی فرهنگ نقد و نقد پذیری
نقد در زبان فارسى به معنى جدا کردن و تمیز دادن درست از نادرست است لذا از انتقاد می توان به عنوان یکى از شیوه هاى کارآمد در مدیریت سازمانها نام برد که مدیریت کلان جامعه را در سرعت بخشى به شناسایى و رفع کاستى هاى پیش رو یارى مى رساند. چرا که ایجاد فضای باز و ترویج فرهنگ نقد از مدیران و دستگاه ها سبب می شود کاستی ها و یا مفاسد احتمالی آشکار و زمین? اصلاح آنها فراهم شود( علی آبادی، 1394، ص. 10).

4-3- عوامل برون سازمانی
در دنیای پر تلاطم کنونی، عوامل محیطی نقش تعیین کنند های بر ساختار و رفتار سازمان ها دارند که برخی از آنها عبارتند از:
4-3-1- عوامل سیاسی
یک سیستم سیاسی برای انجام وظایف و فعالیت های خود، ساختارها و مکانیسم هایی دارد، بطوریکه هر یک از این ساختارها با عملکرد خاصی خود سبب می شود تا  سیستم سیاسی به اهداف تنظیم شده خود دست یابد. نظام های سیاسی استبدادی که برخاسته از رأی مردم نیستند و خود را در مقابل مردم پاسخگو نمی بینند، مهمترین عامل برای ایجاد فساد در نظام های اداری- اند و بر شکاف بین دولت و ملت می افزایند( نصوحیان، 1387، ص. 174).
4-3-2- تکریم ارباب رجوع
یکی از شاخص های ایجاد مودت بین ملت و دولت احترام و رفتار محبت آمیز با ارباب رجوع است. مقوله رضایت ارباب رجوع علاوه بر تنظیم روابط اجتماعى و انسانى میان افراد، در پایداری و خوشنامی سازمان تأثیرگذار است. ارزش قائل شدن برای وقت، انرژی و هزینه های مردم و به طور کلی ارزش نهادن به کرامت انسانی، از جمله مباحثى است که در قالب الگوهاى اخلاقى ارائه شده است (شیخی، 1390، ص ص. 126-99).
4-3-3- ارتباط چهره به چهره با مردم
در نظام اسلامی مدیران دستگاه ها و سازمان ها موظف اند با مردم ارتباط نزدیک و رو در رو داشته  باشند و مستقیماً به بررسی مشکلات آنان بپردازند. این کار سبب می شود تا هم مدیران اطلاع درستی از مشکلات مردم داشته باشند و هم مردم با دیدن مدیران، با آنان احساس همدلی و نزدیکی کنند. این امر در شکل گیری  روابط سالم بین مردم و دستگاه های اداری موثر است(شیخی، 1390، ص ص. 126-99 ).
4-3-4- نظارت همگانی
یکی از عوامل اساسی در نهادینه سازی همدلی و همزبانی، نظارت عموم افراد جامعه بر عملکرد دستگاه های دولتی است. نظارت همگانی ابزاری است که مانع انحرافات در سازمانها می گردد و برای فائق آمدن بر محدودیتها و کنترل ناهنجاری هایی که بصورت آگاهانه و یا  ناآگاهانه در سازمانهای دولتی وجود دارد بسیار موثر است( اعرابی، پورسعید، زارع، 1389، ص. 1).
4-3-5- عوامل قضایی
فلسفه وجودی حکومت دینی و حاکمیت اسلامی، برقراری عدالت و خدمتگزاری به مردم است تا اینکه تحت حمایت حاکمیت، افراد زندگی سالمی داشته و در آسایش و امنیت به سر برند. ستمی بر آنان روا نشود و حقی از آنها ضایع نگردد؛ زیرا با تحقق عدالت است که اعتماد فی مابین دولت و ملت تعمیق و شکلی مطلوب می یابد(رهنمود و انتظارات رهبر از قوه قضائیه.، 1391).
4-3-6- پاکسازی نظام اداری
یکی از وظایف مهم دستگاههای اداری شناسایی عناصر و کارگزاران فاسد و محاکمه و برکناری آنان از سمت های اداری است. در این زمینه باید توجه کرد صرف اخراج مدیران متخلف و جریمه نقدی کافی نیست، بلکه باید تمام اموال عمومی که از بیت المال به تاراج رفته به خزان? عمومی برگشت داده شود (شیخی، 1390، ص ص. 126-99).
5- راهبردهای عملی در ایجاد همدلی و همزبانی بین دولت و ملت
5-1- توسعه نظام ادارى الکترونیک به منظور عرضه مطلوب خدمات عمومى.
5-2- زمینه سازى براى جذب و استفاده از ظرفیتهاى مردمى در نظام ادارى.
5-3- حفظ حقوق مردم و جبران خسارتهای وارده به اشخاص حقیقی و حقوقی در اثر قصور در تصمیمات و اقدامات خلاف قانون در نظام اداری.
5-4- ارتقاى سلامت ادارى و رشد ارزش هاى اخلاقى از طریق اصلاح فرایندهاى قانونى و ادارى.
5-5- منطقى کردن، متناسب سازى و چابک سازى تشکیلات ادارى ( شمس، 1391، ص ص. 163-162).
5-6- کارآمدسازی شیوه های نظارت و کنترل در نظام اداری و یکپارچه سازی اطلاعات.
5-7- جذب نیروی انسانی متناسب با نیازها و استفاده بهره ور از آنها در راستای تحقق اهداف توسعه کشور(نقشه راه اصلاح نظام اداری.، 1392).
5-8- تقویت رسانه های گروهی.
5-9- تهیه قانون مربوط به آسیب های اداری و آگاهی آحاد مردم نسبت به مقررات و اقدامات دولت.
5-10- حفظ و حمایت از کارمندان صالح و بی طرف و احتراز از استخدام اقراد غیر مسؤول وکم اطلاع.
5-11- توجه شایسته به سیاست های عدالت اجتماعی به منظور ایجاد تعادل و توازن معقول بین اقشار مختلف.
5-12- آگاهی از میزان موجودی و دارایی سالانه مسؤولان و صاحب منصبان دستگاههای دولتی و خانواده های آنان.
5-13- بهسازی روشهای کاری با بهره‌گیری از الگوهای نوین مدیریتی به منظور شفافیت و سرعت بخشیدن به امور اداری( سرداری، 1380).
5-14- برخورد بدون ملاحظه با کارکنان خاطی و مقابله با فقر، فساد و تبعیض.
5-15- صداقت و شفاف سازی در عملکرد و پاسخگویی در مسئولیت ها.

6- نتیجه گیری
جوامعى که دولت و مردم به یکدیگر اعتماد و اطمینان دارند به سرعت و با قدرت راه آبادانى، شکوفایى، اقتدار، عظمت و پیشرفت را طى مى‏‌کنند. در این گونه جوامع، در سایه هدف مشترک‏، بسیج امکانات، توسعه ‏اندیشه‏‌ها و تعاون دل‌ها مشارکت راستین شکل‏ مى‏‌گیرد. در جامعه‏‌اى که اعتماد و اطمینان متقابل وجود ندارد، افراد وگروه‌ها، به جاى اندیشه خدمت و سازندگى، بخشى از نیروها و امکانات خویش را صرف مقابله با بخشى دیگر مى‏‌کنند. از طرفی عدم اعتماد دولت و ملت در برابر دشمن خارجى، قدرت دفاع نظامى ‏را شدیداً کاهش مى‌‏دهد و در عرصه‌ی پیشرفت و سازندگى، حرکت را کُند و گاه متوقف مى‏‌سازد. بنابرین یکى از ضرورى‌‏ترین نیازهاى امروز کشور تقویت و ارتقاء اعتماد بین ملت و دولت محسوب می گردد.

منابع:
1- اعرابی،م.، پورسعید،م.، زارع،ر.، 1389، نقش نظارت همگانی در بهبود عملکرد سازمانی، مرکز منطقه ای علوم و فن آوری سازمانی، صفحه یک.
2- باقری، آ.، 1387،  لزوم تغییر ساختار اداری به منظور مبارزه با فساد اداری ، سایت سازمان بـازرسی کل  کشور (www.gio.ir ).
3- جوادی یگانه، م.، فولادیان، م.، رضا یی بحرآباد، ح.، 1389، بررسی عوامل مؤثر بر قانونگرایی در نظام اداری کشور، مجله ارزیابی دانش. صفحه 11.
4- حسنی،ع.، شمس،ع.، 1391، راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزشهای اسلامی، مجله اسلام و پژوهش های مدیریتی، صفحه 99-98.
5- رهنمود و انتظارات رهبر از قوه قضائیه.، 1391، اداره کل امور فرهنگی و اجتماعی حوزه ریاست قوه قضاییه.
6- سرداری،ا.، 1380، رویکردی به ساختارهای اداری کشورهای در حال تـوسعه (بررسی آسیب شناسی اداری)، (( www.gio.ir.
7- شمس،ع.، 1391، مقدمه ای بر مهندسی نظام کنترل و نظارت برای جلوگیری از پیدایش فساد نظام مند، مجله فرایند مدیریت و توسعه، صفحه 163-162.
8- شیخی، م.، 1390، عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن، مجله اسلام و پژوهش های مدیریتی، صفحه 126-99.
9- صالحی،ج.، سالاری راد،م.، 1391، تکریم ارباب رجوع در پرتو آموزه هاى اخلاق سازمانی، مجله مهندسی فرهنگی، صفحه یک.
10- عبدی،ن.، مزینانی،ه.، حفظ آباد،م.، کاظمی،ف.، 1393، عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری با تکیه بر آیات قرآن و سیره نظری و مدیریتی امام علی )ع(، مجله بصیرت و تربیت اسلامی، صفحه 120.
11- علی آبادی،ا.، 1394، امنیت روانی و رضایت اجتماعی در پرتو فرهنگ نقد پذیری، روزنامه آفرینش، صفحه 10.
12- منوریان،ع.، رفیع زاده بقرآباد،ع.، 1388، بررسی عوامل موثر بر پاسخگویی به ذینفعان، مجله تدبیر، صفحه 66.
13- نصوحیان، م.، 1387، نقش اعتماد متقابل حکومت و مردم در روند توسعه سیاسی، مجله یاس راهبرد، صفحه 174.
 14- نقشه راه اصلاح نظام اداری.، 1392، مرکز روابط عمومی و اطلاع معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور.