عنوان: مدل شکیبا ـ هادی: رویکردی نوین در تدوین راهبردهای دانشی
مولفین: دکتر عباس چهاردولی
موضوع: مدیریت دانش
سال انتشار(میلادی): 2020
وضعیت: تمام متن
منبع: فصلنامه مدیریت راهبردی دانش سازمانی، سال اول ، شماره 3، زمستان 1397
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.parsiblog.com 

 چکیده:
اصولاً هر برنامه راهبردی بدون توجه به وضعیت دانش موردنیاز در وضع موجود و مطلوب و تحلیل شکاف دانشی، عملاً ناکارآمد خواهد بود.ضمن‌آنکه، رویکردهای تجویزی، توصیفی و ترکیبی در مدیریت راهبردی دانش در محیط ج.ا.ا. به‌دلیل ساختار و بافتار خاص آن دچار چالش‌ها و عدم قابلیت‌های جدی است. این مقاله تلاش دارد با ارائه مدلی باعنوان مدل شکیبا ـ هادی ، باتکیه‌‌بر اصول دینی و اسلامی و رفع نواقص مدل‌های غربی ضمن به‌کارگیری رویکرد تعاملی، مدلی بومی و اقتضایی برای سازمان‌های سطح ملی ارائه دهد. این مدل با شناسایی ملاک‌های اصلی موفقیت، آنها را در 9 عامل و 198 شاخص باتمرکزبر حوزه‌های دانشی درقالب رویکرد نقطه مرجع، البته در دو گروه قابلیت‌سازان و مقوم‌ها منظور می‌نماید. همچنین داده‌ها به‌صورت کمی و کیفی درقالب عددی و با منطق فازی محاسبه و پس از دفازی‌شدن ازطریق آنتروپی شانون، نظر ممیزین و اوزان مدنظر ایشان، ازطریق حداقل مجذور مربعات تعیین می‌شوند. درضمن، برای تأیید قابلیت کاربردی مدل، در یکی از صنایع دفاعی پیاده‌سازی شده است. نتایج حاصله نشان می‌دهد، سازمان مزبور از بین 9 عامل فقط به7 عامل اصلی و از 198 شاخص ارائه‌شده فقط به 20 شاخص نیاز دارد که نتایج حاکی از آن است که سازمان در عواملی نظیر اصولی، راهبردی و مکتبی در وضعیت ماند، و در عواملی نظیر فیزیکی و فرهنگی با مقدار 158/0 در وضعیت ممانعت‌کننده (پَسرانه) قرار دارند. کل سازمان در وضعیت ضعیف قرار دارد، لذا پیشنهاد شده است پیش از هر اقدام راهبردی ابتدا عوامل ممانعت‌کننده (پَسرانه‌ها) تبدیل به ماند و سپس پیشرانه ‌شوند، ضمن‌آنکه، پیشرانه‌ها نیز باید تقویت شوند.
کلیدواژه‌ها: راهبرد؛ تدوین راهبرد دانشی؛ مدل‌سازی؛ رویکرد سیستمی؛ مدل شکیبا ـ هادی

مقدمه
در رویکرد جدید به مدیریت، ضمن احترام به دستاوردهای مکاتب سنتی، منابع انسانی و کمی، بر این نکته تأکید می‌شود که هیچ مدل یا نظریه‌ای وجود ندارد که بتوان آن را در همه وضعیت‌ها و تحت شرایط متفاوت، به‌کار برد. درواقع، در هر مقطع تاریخی فراخور نیاز و ضرورت‌های آن روز، به ارائه نظریه‌ها و ایجاد بصیرت‌های عالمانه برای حل مسائل، مبادرت می‌کنند (رضائیان، 1393: 61). بررسی مداوم وضعیت محیط داخل و خارج (رصد محیطی) و متناسب‌سازی برنامه‌ها و اقدامات با تحولات و تغییرات در جریان، به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر باید در دستور کار مدیران و به‌ویژه راهبردشناسان قرار گیرد .
تابه‌حال، رویکردهای مختلفی برای نظارت، کنترل، آسیب‌شناسی مداوم وضعیت موجود و ترسیم وضعیت مطلوب مطرح شده که یکی از آنها رویکرد مدیریت راهبردی تعاملی است. این راهبرد در شرایط وجود تغییرات پرشتاب، پیچیدگی سازمانی و ناپایداری محیط، روش کارایی است و به بهبود تفکر ترکیبی و نهایتاً به توسعه فرد، سازمان، اجتماع و بهبود کیفیت زندگی می‌انجامد (ایکاف، 1375: 28).
همچنین باعنایت‌به رویکردهای موجود در نظام‌های اسلامی، اولویت‌بندی راهبردها و برنامه‌ها باتوجه‌به ارزش‌های مادی و معنوی حاکم بر مدیران مسلمان و صاحبان حقوق انجام می‌شود. ازسوی‌دیگر، نگرش اسلامی ضمن آنکه عقل و درایت را به یک تعبیر، توجه به مقتضیات محیطی و رعایت مصالح می‌داند، ازسوی‌دیگر، مؤکداً ‌بر ساخت و شکل‌دهی به آینده مطلوب جهان پیرامون با ویژگی‌های جامعه آرمانی (مدینه فاضله) و حکومت عدل جهانی تکیه داشته و ادای تکلیف الهی در حد وسع و توان را وظیفه مدیران و متصدیان جامعه اسلامی می‌داند (علی‌احمدی، 1390: 28 ـ 29).
دین اسلام برای موضوعات مختلف در زندگی انسان‌ها برنامه و دستورالعمل‌های مختلف درقالب احکام، اخلاق و اعتقادات البته در الگوهای مختلف ارائه کرده است که به‌صورت شبکه واحد با یکدیگر در تعامل هستند و هریک از گزاره‌های دین جایگاه خاصی در شبکه و سیستم طراحی‌شده دارند. برای دستیابی به موقعیت و خصوصیت هریک از گزاره‌های دین در نظام‌های حیاتی زندگی و کشف نظام‌های پیشنهادی دین نیاز به دید نظام‌یافته و عبور از ذهنیت جزئی و توصیه‌ای‌بودن گزاره‌های دین و دستیابی به ذهنیت برنامه‌ساز و راهبردی‌بودن آنها است (واسطی، 1381: 105).

بیان مسئله
تأملی بر تجربه دو دهه نخستین انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در تلاش برای ساختن جامعه‌ای مبتنی‌بر ارزش‌های اسلامی، بر ضرورت شناخت دانش"مدیریت معاصر" و به‌ویژه مدیریت راهبردی می‌افزاید، زیرا سیر تحول دانش مدیریت و پیشرفت در ابعاد گوناگون، ضمن پایبندی به ارزش‌های دینی، ما را به مدیریت برمبنای ارزش‌های اسلامی رهنمون می‌کند. امروزه در تدوین الگوهای مدیریت راهبردی در کنار گزینش رویکرد مدنظر، انتخاب مکتب نیز بسیار حائز اهمیت است (مبینی دهکردی و همکاران، 1391: 63 ـ 101). این مکاتب که تحت عنوان مکاتب ده‌گانه و توسط مینتزبرگ (1377)، ارائه‌ شده است، همگی عاری از تفکر دینی و توجه به انسان الهی‌محور هستند. درواقع، درحال‌حاضر، انسان به‌عنوان محور اصلی مباحث مدیریتی و به‌ویژه مدیریت راهبردی علی‌رغم طرح‌شدن و موردتوجه‌قرارگرفتن، صرفاً با نگاه حداقلی و با تعریف لذت‌محوری و یا نهایتاً منفعت‌طلبی و صرفاً مادی درنظر گرفته می‌شود. مقام معظم رهبری می‌فرمایند: "آنچه جهان امروز را به‌چالش کشیده، بیداری اسلامی است که سرمایه اصلی آن تفکر انسان الهی‌محور است، بازخوانی و بازآرایی نقش و جایگاه انسان و تعریف انسان الهی از دیگر مسائلی است که مورد غفلت واقع ‌شده است" (مقام معظم رهبری، سخنان در جمع نخبگان کشور، 1390). علاوه‌براین، عده‌ای عصر حاضر را عصر مدرنیته نامیده و معتقدند که در چنین عصری انسان درصدد احقاق حقوق خویش است و نه درپی انجام تکلیف. برخی نیز چنین تصریح می‌کنند که اصولاً بشر درپی انجام وظایف الهی نیست بلکه اگر خدایی هم وجود دارد، باید حقوق خود را از او بستانند و این امر را از ویژگی‌های جدانشدنی عصر مدرنیته می‌دانند (آیت‌الله مصباح، 1382: 171).
بنابراین و درهمین‌راستا، روش تدوین راهبرد سه‌جانبه (وفا غفاریان، 1383)، الگوی نظام اسلامی و اقیانوس آبی (گلپایگانی و پیروزفر، 1388) بررسی شد. اما در تدوین راهبرد نیز چالش‌ها و مسائلی وجود دارند که می‌توان آنها را به شرح زیر برشمرد:
1. یکی از ویژگی‌های مدیریت راهبردی دانش، ارتباط مستمر با محیط اقتضایی هر سیستم است، اما آیا در مدل‌های موجود می‌توان این ادعا را داشت که راهبرد تدوین‌شده توانسته است اقتضائات جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه در بعد ارزشی، فرهنگی و اجتماعی را داشته باشد؟
2. آیا تمامی شاخص‌های مکتبی، ارزشی، ساختاری، فنّاورانه، سیاسی و فرهنگی مقتضی جمهوری اسلامی ایران برای تدوین راهبرد درنظر گرفته می‌شوند؟
3. سازمان‌ها از نظر چرخه عمر، مراحل متفاوتی دارند، آیا قبل از نوشتن راهبرد سازمان به قدمت سازمان هم توجه می‌شود؟
4. آیا نباید دو عامل اساسی یعنی عوامل مذهبی و ارزش‌های ملی، توأمان درنظر گرفته ‌شوند و تحلیلی این دو عامل نباید در تمامی فرایند به‌ویژه در ماتریس‌های ازجمله ماتریس اولویت‌بندی راهبردها  استفاده شوند؟
5. تفاوت فرهنگی سازمان‌های مکتبی و ولایی در کجای تدوین راهبرد دیده می‌شوند؟
6. باتوجه‌به رویکردهای تجویزی، توصیفی و ترکیبی، آیا فرهنگ‌های متنوع در سازمان‌های مختلف در روند تدوین راهبرد، تأثیرگذارند؟
7. آیا نباید تعامل درون‌زای بین عوامل تحلیل محیطی در یک سازمان نیز درنظر گرفته شوند؟
9. آیا نباید برای ترسیم وضع مطلوب و بررسی وضع موجود شاخص‌ها را برای گروه خبره به‌صورت روشن و دقیق به‌همراه حدود انتظار برای حداقل برخی از شاخص‌های مهم و اساسی تعریف کرد؟
این مقاله بر آن است تا با ارائه یک الگوی مناسب و کلان راهبردی با عنوان شکیبا ـ هادی در حد توان، نواقص و کاستی‌های الگوهای غربی را برطرف و به بخشی از شبهات ناشی از نگرش صرف مادی آنها با بهره‌گیری از آموزه‌های بومی پاسخ داده شود.

...
پیشینه تحقیق
پروژه‌ها و تحقیقات انجام‌شده در چارچوب موضوع این مقاله به شرح زیر است: داندیرا  (2011) به شناسایی یک عنصر توجه‌نشده در تدوین راهبرد به نام "دخالت پیاده‌سازان راهبرد" پژوهشی انجام داد. ازنظر این محقق تدوین راهبرد ازطریق مدیریت ارشد به شکل یک سندروم درآمده است و به ارائه راهکارهایی برای هدایت سازمان‌ها در تدوین راهبرد با مشارکت مجریان اصلی پرداخته است. گراتان  (2009) در مطالعه‌ای به بررسی تدوین راهبرد در جنگ جهانی اول با رویکرد سه‌جانبه و باتوجه‌به روابط حسنه دولت‌های فرانسه و انگلیس پرداخته است. بران  (2006) در مقاله‌ای به توسعه یک مدل جدید از فرایند تدوین راهبرد ازطریق کاربرد دیدگاه تحول سازمانی و باتوجه‌به نگرش سنت‌گرایی و عمل‌گرایی در تحول سازمانی و هستی‌شناسی به توسعه مدل جدید در تدوین راهبرد پرداخته که بعضی از انتقادات را نیز به پارادایم اصلی تدوین راهبرد داشته است. کانگ  (2005) در پژوهش خود به ارائه مدلی برای تدوین و پیاده‌سازی راهبرد برای بخش خدمات با درنظرگرفتن فناوری به‌عنوان منبعی برای ایجاد مزیت رقابتی اقدام کرد. وی در تحقیقات خود نشان داد که مدیریت فناوری در بخش خدمات از قلم ‌افتاده است. درحقیقت، او عامل فناوری را به‌عنوان یک متغیر تأثیرگذار باتوجه‌به اقتضائات صنعت خدمات درنظر گرفته است. پوررستمی (1390) با نگاه راهبردشناسانه به راهبری جامعه ازمنظر امام رضا علیه‌السلام پرداخته و افزوده است که می‌توان راهبرد امامت را، نظام و برنامه جامعی دانست که براساس دین شکل‌ گرفته و در آن، فن به‌کارگیری همه ظرفیت‌ها و امکانات معنوی و مادی برای سازمان‌دهی و هماهنگی اجرا و فرایندهای راهبرد، لحاظ شده است. این مقاله به‌دنبال ارائه رویکردی نوین در تدوین راهبرد با رویکرد سیستمی است که با اقتضائات بومی جمهوری اسلامی ایران نیز هماهنگ باشد. شایان‌ذکر است که وقتی صحبت از "الگوی تدوین راهبرد براساس آموزه‌های بومی" به میان می‌آید، باید این موجودیت سازه‌ای، تفاوت‌هایی با سایر سازه‌ها داشته باشد. اینکه "الگوی تدوین راهبرد براساس آموزه‌های بومی "مشابهت‌هایی با سایر سازه‌ها داشته باشد، مهم نیست و این مشابهت‌ها نیست که آن را بومی می‌کند، بلکه افتراقات و تمایزات و خصوصیات منحصربه‌فرد آن را به‌عنوان "الگوی مبتنی‌بر اقتضائات بومی" درنظر می‌گیرد. محقق برای دستیابی به اهداف مدنظر به ‌نقد و بررسی الگوهای موجود نیز پرداخته تا دریابد نکاتی که به‌عنوان مشابهت‌ها و افتراقات در این الگوها مطرح ‌شده است، کدامند؟ سپس با بررسی ادبیات موجود به استخراج متغیرهای مدنظر براساس آموزه‌های متناسب مقتضی درقالب رویکرد سیستمی اقدام نموده است.

ادبیات و مبانی نظری تحقیق
نظریه عمومی سیستم‌ها در یک مفهوم ارگانیک و بیولوژیک که معمولاً انقلاب ارگانیک نامیده می‌شود، ریشه دارد. برتالنفی این مفهوم را در عبارت زیر خلاصه کرده است: «برخلاف پدیده‌های فیزیکی مانند جاذبه و الکتریسیته، دیده حیات فقط در "موجودیت‌های منحصربه‌فرد" به نام "ارگانیسم" یافت می‌شود. هر ارگانیسم، یک سیستم است. بدین‌معنا، اجزا و فراگردهای آن در تعاملی طرفینی، نظمی پویا دارند» (رضائیان، 1393: 13). اندیشمندان به حفظ نسبت مبادلات انرژی و مواد با محیط و روابط میان اجزای در درون خود سیستم که در امتداد یک پیوستار حفظ می‌شوند، حالت پابرجا گفته‌اند. رشد و پیشرفت و تکامل سیستم درواقع، همان تعادل پویا است (بلانچارد، 1383: 129). در رویکرد تحلیل سیستمی، سازمان سیستمی است مرکب از تعدادی زیرسیستم‌های به‌هم‌وابسته و مرتبط. سازمان یک سیستم باز و پویاست. سازمان درجهت تعادل راه می‌پوید. همچنین سازمان سیستمی است باهدف‌ها، مقاصد و کارکردهای متعدد که بعضاً با هم در تعارضند (بهرنگی، 1382: 172).
راهبرد دراصل، اصطلاحی است نظامی به‌معنای سنجیدن وضع خود و حریف و طرح نقشه برای روبه‌رو شدن با دشمن در مناسب‌ترین وضع (دایره‌المعارف بریتانیا، ذیل واژه strategy). راهبرد، طرحی منسجم، جامع‌نگر و یکپارچه‌کننده برای حرکت در کوتاه‌ترین راه به‌سوی هدف، با بهترین بهره‌برداری از منابع و امکانات موجود است. راهبرد، راه و روش رسیدن به اهداف بلندمدت و حیاتی است. تدوین یک راهبرد صحیح، مهم‌ترین عامل برتری بر الگوها و فعالیت‌های دیگران است. آیه شریفه وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ: سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!  (آل‌عمران/139)، بیانگر همین حقیقت است که اگر راهبرد اسلام در زندگی فردی و جمعی ما مورد توجه قرار گیرد، الگوهای دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها قدرت رقابت با اسلام را نخواهد داشت. تدوین راهبردها نیازمند به مدلی است که درضمن متناسب‌بودن حداکثری با اقتضائات بافتاری و ساختاری جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به پارادایم‌های رقیب از توان برازشی متناسبی برخوردار باشد.
امروزه مدل‌ها کاربرد بسیاری پیدا کرده‌اند و حتی به بسیاری از شاخه‌های علوم اجتماعی ازجمله زبان‌شناسی و مردم‌شناسی نیز کشیده شده‌اند. مدل‌های علوم اجتماعی براساس سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، فرهنگی و سیاسی ساخته می‌شوند و صرفاً اتصال چند مؤلفه از سیستم اطلاعات و بازخوردی نمی‌باشند، بلکه هدف‌مند در تعامل و وابستگی می‌باشند. درواقع، استفاده از مدل ازاین‌روی گسترش ‌یافته است که همواره در هر علمی میل بسیاری به صورت‌بندی متغییرهای آن وجود دارد (حمیدی‌زاده، 1379: 2 ـ 3).
تبیین روش جامع تحلیل محیطی
برای اجرای صحیح ودقیق ارزیابی وضع موجود و تدوین وضع مناسب و مطلوب به‌نحوی‌که به‌صورت کمی و قابل‌محاسبه و دارای ویژگی‌های  SMART باشد، باید معیارها و ملاک‌های اندازه‌گیری (سنجش) مناسب و دقیقی تدوین نمود که در ابتدا در دو مقوله ملاک‌های کمی و کیفی دسته‌بندی‌ شده و هریک از ملاک‌های ذکرشده نیز از زیرمجموعه‌هایی تشکیل ‌شده‌اند. برای دستیابی به آنها ابتدا باید اولویت‌های موجود در یک سازمان سطح ملی البته درقالب رویکرد نقطه مرجع و ذیل عوامل کلیدی موفقیت پیشنهاد شوند. براساس مدل نقطه مرجع راهبردی که توسط بامبرگر و مشاولم  (2005) برای تدوین راهبرد منابع انسانی معرفی ‌شده است. در کنار دسته‌بندی مشاغل مختلف سازمان، براساس دو محور «توجه به نتیجه» و «توجه به فرایند» و دو محور «تأمین از درون» و «تأمین از بیرون»، راهبردهای منطبق با هر دسته از مشاغل در هر زیرسیستم منابع انسانی باید ارائه‌ شوند (بامبرگر و مشولم، 2005). برهمین‌اساس، لازم است در تدوین راهبردهای دانشی نیز عوامل تأثیرگذار بر سازمان درقالب رویکرد نقطه مرجع از اهم تا مهم تنظیم شوند و سپس معیارهای هر عامل استخراج شوند. از دیدگاه کارشناسان و نخبگان اولویت‌های موجود در یک سازمان مکتبی، ولایی و پیشتاز و پویا در جدول زیر احصا شده است :
...
حدود انتظار یا چشم‌داشتی
در تمام مدل‌هایی که تدوین راهبرد را به‌وسیله ترکیب‌بندی خاص نشان می‌دهند و هم‌اکنون نیز موجودند، یکی از اشکالات بسیارملموس، وجود سلایق و برداشت‌ها و حدود متفاوت از یک مفهوم واحد است. لذا بر آن شدیم با تعریف این حدود، برداشت‌های افراد در یک قالب خاص قرار گیرد تا از پراکندگی نظرات تاحدامکان جلوگیری شود. به‌همین‌منظور، مقادیری برای هریک از شاخص‌های موردنظر تعیین شده است که به‌علت طولانی‌شدن مطالب، آنها را در اجرای مدل به‌کار خواهیم برد. لازم به ذکر است حدود چشم‌داشتی براساس ویژگی‌های خاص محیطی و با استفاده از اسناد موجود در بخش‌های مختلف صنایع دفاعی نظیر کنترل کیفیت، نظارت و بازرسی، مالی و سایر قسمت‌های صفی و ستادی با استفاده از تحلیل روند تعیین شده است.

روش‌شناسی تحقیق
   این تحقیق ازحیث هدف، توسعه‌ای ـ کاربردی با رویکرد اکتشافی و ازمنظر داده‌ها و متغیرها از دسته تحقیقات آمیخته منتهی با رویکرد چندسطحی است. در این تحقیق داده‌ها با استفاده از ابزاری نظیر پرسشنامه و مصاحبه جمع‌آوری ‌شده است. همچنین برای ارزیابی عملکرد سازمان موردمطالعه از پرسشنامه و همچنین ارزیابی نظرات نخبگان پیرامون شاخص‌های مدل شکیبا استفاده ‌شده است. شاخص‌ها به‌گونه‌ای استخراج ‌شده است که رابط? منطقی با الگوی مدیریت راهبردی دانش داشته باشند و درصورت برآورده‌نمودن حدود انتظار در سازمان، تعالی سازمانی پدید خواهد آمد. درواقع، مدل شکیبا ـ هادی به مدل‌های مفهومی و انتزاعی ارائه‌شده در رویکرد سیستمی با نگرش متعالی، کاربرد عینی می‌بخشد. همچنین در هر مرحله به یک یا چند سؤال پژوهشی مطرح‌شده پاسخ‌ داده‌ می‌شود. در این تحقیق از نرم‌افزارهای MS Excel و PASW Statistics استفاده ‌شده است. جامع? آماری این تحقیق سازمان صنایع دفاع ـ صنایع مهام تهران بوده و تعداد افراد نخبه مدنظر 15 نفر از خبرگان این سازمان بوده‌اند. مراحل اجرای مدل نیز درقالب نمودار زیر، به‌تصویر کشیده شده است.

...
باتوجه‌به نسبت هر ناحیه درصد راهبرد مربوطه را با رویکرد ترکیبی انتخاب می‌کنیم. سپس فهرستی از راهبردها تهیه می‌کنیم که در زیر نمونه‌هایی از آنها آمده است.
گروه 1: راهبرد‌های کلان
الف) راهبرد‌های مواجهه با دولت: راهبرد تغییر، اراهبرد پرهیز، همراهی، اتحاد.
ب) راهبرد‌های ملی: راهبرد کاربر، راهبرد کم‌نظیر، راهبرد ارزش، راهبرد فصلی، راهبرد ارزش‌افزوده، راهبرد صادرات مجرد.
گروه 2: راهبرد‌های اصلی
الف) راهبرد‌های بزرگ: راهبرد ثبات، راهبرد کاهش، راهبرد توسعه، راهبرد ترکیبی.
ب) راهبرد فرعی: راهبرد توسعه پیشرو، راهبرد توسعه پس‌رو، راهبرد توسعه افقی، راهبرد تنوع، راهبرد همکاری یا سرمایه‌گذاری مشترک، راهبرد نوآوری، راهبرد گسترش بازار، راهبرد تعمیق بازار، راهبرد گسترش محصول، راهبرد عقب‌گرد، راهبرد حذف محدود، راهبرد حذف کامل، راهبرد بازنگری، راهبرد حفظ وضعیت موجود و راهبرد مرکب.
ج) راهبرد‌های وظیفه‌ای: راهبرد واحد عملیاتی یا تولیدی، راهبرد واحد مالی، راهبرد واحد تحقیق و توسعه، راهبرد بازاریابی، راهبرد منابع انسانی، راهبرد فناوری اطلاعات.
گروه 3: راهبرد فناوری اطلاعات
الف) راهبرد‌های چهارگانه شرکت‌های ژاپنی: ایجاد برتری در چند بعد، شناسایی خلأهای بازار، تغییر شرایط درگیری و نفوذ، رقابت ازطریق همکاری تنگاتنگ.
ب) سایر راهبرد‌های خاص: راهبرد شبه‌قهرمانی، راهبرد‌های متهورانه، راهبرد‌های جستاری، راهبرد‌های نوع شرط‌بندی، راهبرد صنایع تقسیم‌شده، راهبرد مبتنی‌بر آزادی عمل، راهبرد مبتنی‌بر عوامل کلیدی موفقیت، راهبرد مبتنی‌بر توافق نسبی، راهبرد مبتنی‌بر ابتکارات جسورانه، تمرکز تک کالایی یا تک خدمتی، تنوع ترکیبی، برداشت، راهبرد تدافعی، بازگشت، تقلیل سرمایه.
پس از فهرست‌کردن و انتخاب راهبرد متناسب با ناحی? 9 مدل شکیبا و موقعیت مدل هادی که در خان? ضعیف قرار می‌گیرد، با استفاده از ماتریس بهبودیافته QSPM و اعمال لایه فقهی راهبرد‌های مناسب براساس شاخص‌های مدل خوشه‌ای انتخاب و تجویز می‌شوند.

 

شکل 4. ماتریس قدمت
نتیجه‌گیری
براساس نتایج حاصل از مطالعه موردی در سطح ملی در یکی از سازمان‌های وابسته به صنایع کشور براساس جدول شماره شش، میانگین عوامل 181/0 و انحراف استاندارد عوامل معادل 19/0 است. خط مبنا یا حدمتوسط سازمان مزبور با عدد 181/0 (منطبق بر میانگین عوامل) درنظر گرفته‌شده چنانکه در جدول مشاهده می‌شود، بالاترین عامل با مقدار 199/0 که پس از گردکردن برابر 2/0 است مربوط به عوامل بالا و کم‌ترین مقدار معادل 162% می‌باشد.
براساس جدول شماره 7 معیارهایی نظیر عوامل اصولی و راهبردی و همچنین عوامل مکتبی در وضعیت ماند، قرار دارند، اما عواملی نظیر عوامل فیزیکی و فرهنگی با مقدار 158/0 در وضعیت کندکنندگی یا پسرانه قراردارد، سازمان پیش از اقدام راهبردی باید ابتدا پسرانه‌ها را تبدیل به ماند و سپس پیشرانه‌ها نماید. همچنین با ارائه توصیه‌های سیاسی پیشرانه‌ها را تقویت نماید و هم‌زمان زمینه‌های مناسب برای بسترسازی راهبردی را فراهم کند. ضمناً با استفاده از مدل‌های هادی میزان هریک از راهبردهای مدنظر براساس نواحی چهارگانه به شرح ذیل طبق جدول بالا پیشنهاد شده است.
1. سطح زیرنمودار ناحیه اول که مؤید میزان راهبردهای مدنظر است، با عدد 52/22% نشان‌دهنده راهبردها از نوع راهبردهای تعامل پویا و یا متمرکز به رویکرد فرهنگ و پیشتاز است.
2. سطح زیرنمودار ناحیه دوم با عدد 77/26% مربوط به راهبرد تعامل مینی پویا و باتمرکزبر رویکرد فرهنگ‌باور باید انتخاب شوند.
3. سطح زیرنمودار ناحیه سوم با عدد 55/27% مربوط به راهبرد تعامل نیمه‌فعال و باتمرکزبر رویکرد فرهنگ‌پرور است.
4. سطح زیرنمودار ناحیه چهارم باعدد 23/17% مربوط به راهبرد تعاملی فعال و باتمرکزبر رویکرد فرهنگ‌ساز است.
باتوجه‌به نواحی چهارگانه در انتخاب راهبردها باید به نحوی گزینش‌ها را انجام داد که درصدهای ذکرشده در رابطه‌های اصلی و فرعی منتخب‌شده دقیقاً مدنظر باشد. ضمناً با درنظرداشتن جدول 3 (تبیین نواحی) همچنین امتیازهای سایرین 25.4% است، سه راهبرد اصل پیشنهادی به‌ترتیب موارد ذیل است: 1. آزادکردن سرمایه‌های راکد، 2. عقب‌نشینی راهبردی،             3. تلاش جهت ارتقا و توسعه نقدینگی.
نکته اساسی در این مدل این است که باید شاخص‌ها و خوشه‌ها به‌صورت متوازن و منطقی باشد، اما درترکیب عضویت پاسخ‌دهندگان که گروهی از نخبگان جامعه را تشکیل می‌دهند، شصت درصد عضو خوشه? بنیادین هستند، سی‌وسه درصد عضو خوشه اصولی و هفت درصد عضو خوشه شتاب‌دهنده توسعه می‌باشند؛ درصورتی‌که باید تمرکز به‌صورت متوازن باشد. پیشنهاد محقق این است که باتوجه‌به عناصر تعاملی، توازن بین خوشه‌ها برقرار شود و شاخص‌های شتاب‌دهنده توسعه بیشتر موردتوجه قرار گیرد تا نتایج توسعه و تعالی برمبنای الگوی مدیریت راهبردی بومی با رویکرد سیستمی، به‌صورت عینی و واقعی در سطح سازمان و جامعه دیده شود.
در پایان به‌عنوان اساسی‌ترین نتیجه، این مقاله تلاش دارد تا با طرح مدل شکیبا ـ هادی اولاً نسبت به تجزیه‌وتحلیل محیطی، معیارهای اخذشده از آموزه‌های دینی را در فرایند مدیریت راهبردی دانش وارد کند وازسوی‌دیگر، به‌جای تأکید بر نقاط قوت و ضعف به‌عنوان محور x ها و فرصت و تهدید به‌عنوان محور yها در موقعیت‌یابی، دو محور جدید تحت عناوین قابلیت‌سازان و مقومات را قرار دهد. درواقع، محقق ضمن تغییر دو محور ازلحاظ محتوایی تلاش نموده است تا به‌طور تدریجی در مدیریت راهبردی دانش، تمرکز بر عامل رقابت را کم‌رنگ نماید؛ چراکه به‌نظر می‌رسد آموزه‌های دینی به مصداق آیه شریف? فاستبقوا‌الخیرات: در کارهای خیر مسابقه دهید (بقره/148). بیش از رقابت به مسئله مسابقه توجه دارد. ثالثاً در مدل شکیبا ـ هادی محقق پیشنهاد نموده است پس از تعیین موقعیت سازمان به‌جای راهبردهای دانشی غیرترکیبی، ترکیبی از هریک از نواحی چهارگونه را جهت ارائ? راهبردهای دانشی مدنظر قرار دهند. نهایتاً محقق چهار ناحی? مشهور راهبردی دانشی را به‌جای نام‌گذاری متداول تهاجمی، تدافعی، انفعالی و محتاطانه به نواحی پویا، فعال، نیمه‌فعال و ایستا نام‌گذاری کرده است و البته در ارائه راهبردهای دانشی نهایی به میزان درصدی از هریک از راهبردها را مشارکت می‌دهد.
اعمال یک ستون جدید در کنار ماتریس معمول QSPM این ماتریس را به NQSPM تبدیل کرده است تا پس از تعیین راهبردها حداقل توصیه شود که راهبردهای تنظیمی با مبانی فقهی در تضاد نباشند. به‌عنوان تأکید بیشتر این مقاله ضمن مبناقراردادن رویکرد سیستمی منتهی با ره‌آورد بومی ازنظریه مبنایی تعادل مرکز ثقل نیروها بهره برده است.
 
منابع
ایکاف، راسل (1375)، برنامه‌ریزی تعاملی، ترجمه سهراب خلیلی شورینی، تهران: نشر مرکز.
بلانچارد، کنث و پال هرسی (1383)، مدیریت رفتار سازمانی، ترجمه علی علاقه‌بند، تهران: نشر امیرکبیر، چاپ بیست‌وچهارم.
بهرنگی، محمدرضا (1382)، مدیریت آموزشی و آزمایشگاهی، تهران: نشر کمال تربیت.
حمیدی‌زاده، محمدرضا (1379)، پویایی‌های سیستم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
دائره‌المعارف بریتانیا.
مبینی دهکردی علی و ربانی آرزو (1391)، مدیریت راهبردی دانش مبتنی‌بر ارزش در سطح سازمان، مقاله 3، دوره 19، شماره 70، تابستان: 63-101.
رضائیان، علی (1393)، تجزیه‌وتحلیل و طراحی سیستم، تهران: انتشارات سمت، چاپ هفدهم.
علی‌احمدی، علی‌رضا؛ فتح‌الله، نهدی و تاج‌الدینی، ایرج (1390)،  مدیریت راهبرد جامع ناشر: تولید1390.نوبت چاپ: 14
علی‌احمدی، علی‌رضا (1378)، مقایسه مکاتب مدیریت راهبردی، پیش‌تدبیری و تجربی انطباقی، پنجمین همایش دانشجویی مهندسی صنایع، تهران.
فرد آر، دیوید (1999)، مدیریت راهبردی، ترجمه اعرابی و پارساییان (1390)، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ بیست‌و‌یکم.
گلپایگانی، مجید و پیروزفر، شهناز (1388)، اقیانوس آبی؛ راهبرد رقابت در بازار بی‌رقیب، ماهنامه تدبیر، سال بیستم، شماره 202.
لغت‌نامه آکسفورد، (2001)
مصباح یزدی، محمدتقی، (1384)، ره‌توشه ج 2، (مشکات)، مرکز انتشارات مؤسسه اموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
مینتزبرگ، هنری (1377)، سازماندهی پنج الگوی کارساز، ترجمه ابوالحسن فقیهی و حسین وزیری، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
واسطی، عبدالحمید (1381)، «راهنمای تحصیل براساس نگرش اسلام به دین، علم و عالم دینی»، «راهنمای تحقیق براساس نگرش اسلام به علم و هستی»، «راهنمای تدریس براساس نگرش اسلام به علم و علم‌آموزی»، انتشارات دارالعلم، چاپ دوم.
Boston, ma, (1974): the boston constulting group
Brown, Jimmy (2006), Application of an OD Perspective to Develop a New Model of the Strategy Formulation Process, The Business Review, Cambridge; 6, 2; ABI/INFORM Global, pg. 26.
Dandira, Martin, (2011), Involvement of implementers: missing element in strategy formulation, Business Strategy Series, VOL. 12 NO. 1, pp. 30-34.
David, Fred R, (1999), "Strategic Management (7th Ed)", Prentice – Hall, Inc.
Fred david, (2014), the straregic planning matrix-A quantitative approach, long range planning 19, no. 5
Gov.uk 2017, Guidance: Strategic School Improvement Fund, available at
Grattan, Robert (2009), The Entente in World War I: a case study in strategy formulation in an alliance, Journal of Management History, Vol. 15 No. 2, pp. 147-158.
H. ROWE R, MASON, AND K. DICKEL, (1982) STRATEGIC MANAGEMENT AND BUSINESS POLICY: methodological approach (reading Massachusetts: Addison – Wesley publishing co. inc: 55
Hillman, Amy J;Hitt, Michael A, (1999), Corporate political strategy formulation: A model of approach, participation, and strategy decisions, Academy of Management. The Academy of Management Review; 24, 4; ProQuest, pg. 825.
https://www.gov.uk/guidance/strategic-school-improvement-fund Bamberger, P. & Mesoulan, I. (2005), Human Resource Strategy, London: Sage Publication Inc.
Hunger, J. David and Wheelen, Thomas L, (1996)" Strategic Management (5th Ed)", Addison – Wesley Publishing Company.
Kang, Hyungu, (2005), A model of strategy formulation and implementation for service technology, Published online in Wiley InterScience, Strat. Change 14: 231–238.
Lee, S.F., Ko, Andrew Sail On, (2000), " Building balanced scorecard with SWOT analysis, and implementing "Sun Tzu"s TheArt of Business Management Strategy" on QFD methodology", Managerial Auditing Journal, 68-76.

توصیه: براساس هماهنگی انجام شده با دیجی کالا، شما میتوانید کلیه کتاب ها، مجلات علمی داخلی و خارجی، پادکست ها، نرم افزارها و ابزارهای آموزشی مورد نیاز خود را از طریق لینک زیر به صورت مجازی و با قیمت مناسب خرید کنید:

--خرید کتابهای علمی
--خرید کتابهای صوتی (پادکست)
--خرید مجلات داخلی و خارجی
--خرید نرم افزارها و ابزارهای آموزشی