عنوان مقاله: ارزیابی مولفه های مدیریت جهادی بر عملکرد سازمانی با رویکرد کارت امتیازی متوازن
مولفین: دکتر روح الله تولایی و دکتر سجاد شکوهیار
موضوع: مدیریت جهادی
سال انتشار(میلادی): 2016
وضعیت: تمام متن
منبع: فصلنامه علمی-پژوهشی چشم انداز مدیریت دولتی، شماره 19، پاییز 1393.
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.parsiblog.com
چکیده: مدیریت می‌تواند در اشکال گوناگونی خود را نشان دهد؛ اما زمانی می‌تواند دستاوردهای بزرگ مورد انتظار را تحقق بخشد، که این مدیریت با مولفه های جهادی همراه باشد. در صورتی که مدیریت خردمند با رویکرد جهادی به هدایت سازمان بپردازد می تواند علاوه بر اهداف مالی به اهداف غیر مالی و متعالی سازمانی نیز نائل گردد. از سوی دیگر رویکرد مدیریت جهادی به عنوان یک رویکرد مدیریتی نیازمند شناخت بهتر توسط سازمان های ایرانی می باشد. تحلیل و ارزیابی هر رویکرد مدیریتی لازمه شناخت و تبیین بهتر آن رویکرد می باشد. لذا هدف این تحقیق، شناسایی و ارزیابی مولفه-های کلیدی مدیریت جهادی بر عملکرد سازمانیبا استفاده از کارت امتیازی متوازن (BSC) می باشد. در این تکنیک علاوه بر شاخص مالی سه شاخص مشتری، فرایندهای کلیدی و رشد و یادگیری جهت ارزیابی عملکرد سازمان مورد بررسی قرار می گیرد. هنگامیکه هم شاخصهای مالی و هم شاخصهای غیر مالی مورد بررسی قرار گیرد، سازمان ترغیب می شود تا هم اهداف مالی و هم غیر مالی را دنبال نموده و میان منافع بلند مدت و کوتاه مدت سازمانی تعادل برقرار شود. در این تحقیق با استفاده از تحقیقات پیشین و تکنیک دلفی  شاخص¬های کلیدی عملکرد در مدیریت جهادی توسط خبرگان و مدیران شهرداری تهران و همچنین اساتید حوزه و دانشگاه شناسایی شده و سپس با به کار بستن روش ارزیابی کارت امتیازی متوازن، شاخص های موثر در هریک از مناظر چهارگانه طبقه بندی شده است. در ادامه از روش  AHP برای مشخص نمودن اهمیت هر یک از ابعاد چهارگانه کارت امتیازی متوازن و همین طور ارزیابی مولفه های عملکردی شناسایی شده مدیریت جهادی استفاده شده است. در نهایت مشخص شده که در هر بعد، کدام مولفه ها بیشترین اهمیت را دارا می باشند و از میان ابعاد چهار گانه کارت امتیازی متوازن کدام ابعاد بیشترین اهمیت و بیشترین میزان تاثیر پذیری را از مولفه های مدیریت جهادی نسبت به سایر ابعاد دارد.
واژه‌های کلیدی: مدیریت جهادی، ارزیابی عملکرد، کارت امتیازی متوازن، تصمیم گیری چند معیاره، منطق فازی.

1. مقدمه
شیوه رهبری و مدیریت در هر تمدنی بستگی به ساخت فرهنگی آن تمدن دارد. از جمله خاطره تلخ دانشمندان اروپا از دادگاه‌های تفتیش عقاید و بیم از تکرار مطالعات مدرسه‌ای باعث شد تا تحلیل مبتنی بر تجربه صرف بشری پس از رنسانس بر روح تحقیق در غرب حاکم گردد و سرانجام انسان نیز به عنوان یکی از عوامل تولید در ردیف ماشین و دیگر منابع به شمار آید؛ یعنی انسانی که خود خالق ماشین است، در نظام ارزشی غرب، هم سطح مخلوق و گاه در آثار بعضی از متفکران، حتی در سطحی پست‌تر از ماشین جای گرفت و این بسیار شگفت‌آور است. (رضائیان، 1380: 4)
یکی از موارد بسیار مهم در مدیریت هر جامعه که بایستی به آن توجه داشت روش مدیریت جامعه بر اساس فرهنگ و رسوم و با استفاده از ابزارهایی مبتنی بر ارزش های آن جامعه می باشد. کشور ما نیز از دیرباز دوران مختلف رشد و افول را پشت سر گذاشته است. در یک مرور تاریخی می‌توان در دوران رشد تمدن ایران به روشنی اثر مدیریت صحیح و در دوران افول را در اثر مدیریت های نامناسب مشاهده نمود. در کشور ما نیز سبک های مختلف مدیریت در کارها از دیرباز مورد توجه قرار گرفته است که از جمله آن می‌توان به مدیریت جهادی به عنوان یکی از سبکهای مدیریتی بومی و الهام گرفته شده از تمدن ایرانی و منابع دین مبین اسلام اشاره نمود.
از طرفی امروزه سازمان های مختلف خدماتی و تولیدی، برای موفقیت و بقاء در عرصه فضای رقابتی باید تعریف دقیقی از چشم انداز و ماموریت و اهداف خویش داشته باشند. سپس برای دست یابی به اهداف، استراتژی ها و برنامه¬های عملیاتی مناسب را تدوین نموده و به اولویت بندی و اجرای صحیح آنها در سازمان بپردازند. بعد از انجام این مراحل سازمانها باید ارزیابی درستی از نحوه عملکرد خویش داشته باشند، تا شکافها و انحرافات را شناسایی نموده و اقدامات اصلاحی را در زمان مناسب انجام دهند. بسیاری از مشکلات سازمانها پس از تدوین استراتژیهای صحیح، در نحوه اجرا و پیاده سازی آنهاست که اغلب با شکست مواجه میشوند. اندازه گیری عملکرد را می¬توان به عنوان فرآیند کمی کردن اثربخشی و کارایی فعالیتهای انجام گرفته تعریف نمود.
بر همین اساس در این تحقیق با رویکرد مدل ارزیابی کارت امتیازی متوازن به دنبال ارزیابی رویکرد مدیریت جهادی و سنجش عملکردی مولفه های این رویکرد می باشیم. لذا در ابتدا به بیان ضرورت ارزیابی عملکرد سازمان، سپس به بیان رویکرد کارت امتیازی متوازن، و در نهایت به سنجش مولفه های مدیریت جهادی بر روی عملکرد سازمان ها از ابعاد چهارگانه مطرح شده در کارت امتیازی متوازن پرداخته شده است.

2. ادبیات نظری
2-1. ارزیابی عملکرد با رویکرد کارت امتیازی متوازن
پروفسور رابرت کاپلان و دکتر دیوید نورتون با درک الزامات و نیازمندی های سازمان های نوین و برای اجرای اثربخش استراتژی و ایجاد یک سیستم جامع مدیریت و بهبود عملکرد، در سال 1992 سیستم مدیریتی نوینی را تحت عنوان کارت امتیازی متوازن، معرفی نمودند. سیستم مدیریتی کارت امتیازی متوازن، به عنوان چارچوب جامع ارزیابی عملکرد و پیشبرد استراتژی، مطرح بوده که به ایجاد توازن بین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت، سنجه‌های مالی و غیر مالی، عملکرد داخلی و خارجی، ذینفعان درونی و بیرونی، شاخص های هادی و تابع عملکرد، منجر می‌شود. کارت امتیازی متوازن چارچوب اثبات شده ای است که استراتژی سازمان را تشریح و عملیاتی می کند (Creelman & Makhijani, 2008; Niven, 2006).
کارت امتیازی متوازن، یک سیستم مدیریتی است که می تواند اجرای استراتژی ها را مدیریت کرده و عملکرد سازمان را در چهار منظر مالی،‌ مشتری، فرایندهای داخلی، و رشد و یادگیری، اندازه گیری کند و باعث انتقال و تفهیم ماموریت، چشم انداز، استراتژی ها و انتظارات عملکردی به کلیه ذینفعان درونی و بیرونی سازمان شود. به عبارت دیگر، کارت امتیازی متوازن می تواند چشم انداز و ماموریت سازمان را در قالب مجموعه ای از روابط علّت و معلولی در چهار منظر ذکر شده نشان دهد (Nissen, 2006; Achterbergh et. al., 2003).
سیستم مدیریتی کارت امتیازی متوازن، ترکیبی است از معیارهای ارزیابی عملکرد که شاخص های عملکرد گذشته، جاری و نیز آینده را شامل شده و معیارهای غیر مالی را در کنار معیارهای مالی قرار می دهد. ضمن اینکه از آنچه در داخل و خارج سازمان اتفاق می افتد، بینش و دید همه جانبه ای را به مدیران سازمان ارائه می کند (Akkermans & von Oorschot, 2000; Linard & Yoon 2000).
سیستم مدیریتی کارت امتیازی متوازن، پس از قریب 15 سال تجربه پیاده سازی و اجرایی در سازمان ها و شرکت های مختلف بخش خصوصی و دولتی، در حال حاضر تنها رویکرد اثر بخش تجربه شده برای استقرار یک نظام جامع مدیریت عملکرد به همراه 40 نرم افزار تولید شده در دنیا می باشد و آنچنان نتایج موفق و دستاوردهایی را در حوزه مدیریت عملکرد و پیاده سازی و کنترل استراتژی ایجاد نموده که همچنان در رأس رویکردهای موفق استقرار نظام جامع مدیریت در سازمان محسوب می شود. به همین خاطر است که مبدعان کارت امتیازی متوزان در آخرین کتاب خود آن را سیستم مدیریتی حلقه بسته نامیده اند (Creelman & Makhijani, 2005; Niven, 2008).) مدل کارت امتیازی متوازن در شکل زیر نشان داده شده است:
 
شکل (1): مدل کارت امتیازی متوازن
...

2-2. مفهوم مدیریت جهادی
از دیدگاه اسلام، مدیریت محور صلاح جامعه و امانت و ملازم شایستگی است. سلسله مراتب در مدیریت اسلامی عبارت است از خدا، ملائکه، معصومین (ع)، ولایت فقیه، مدیریت دولتی و سازمان هاو همچنین مدیریت خانواده است. اسلام در حوزه علم مدیریت، رهنمودهای مدیریتی دارد که با توجه به اصل آخرت گرایی و اصل عدم تقدم بر خدا و رسول خدا از حیث نیت و اندیشه در خوزه هدف گذاری و برنامه ریزی و اصل قسط و عدل در طول اصل آخرت گرایی و نمود عدالت واقعی در حوزه برنامه ریزی با جامع نگری به انسان و نیازهای مادی و معنوی ارزش تلقی می گردند به طور خلاصه می توان تاثیر اسلام را به حوزه مدیریت چنین برشمرد که دین مبین اسلام از منظر نگرش اعتقادی، روحیه اخلاقی و ضوابط رفتاری و نحوه نگرش در مبانی مدیریتی موثر است (پالوج و همکاران، 1386). بخشی از دانش مدیریت را می توان از طریق آموزش فرا گرفت و بخش دیگر را ضمن کار باید آموخت. در واقع بخشی که با آموزش فرا گرفته می شود علم مدیریت و بخشب که موجب به کار بستن اندوخته ها در شرایط گوناگون می شود، هنر مدیریت است. مدیریت جهادی را می توان از نوع هنر مدیریت دانست. مدیریت جهادی هنر توانستن است که با ظهور پدیده انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت. اگر با تامل در مجموعه دستاوردهای مدیریت جهادی نظری بیافکنیم در می یابیم که این رویکرد مدیریتی، محصول خلاقیت اندیشمندان جوانی بود که با دو بال علم و ایمان بنیان گزاران رویکرد جدید مدیریتی بودند که به حفظ دستاوردهای انقلاب در سال 1357 نظر داشتند. نگرشی که متضمن تعهد به عمل بر مبنای اندیشه، تفکر آینده نگر، عزم راسخ به برنامه ریزی منظم و مداوم بود (دانیالی و همکاران، 1386).
این رویکرد دارای دو مولفه اصلی زیر می باشد:
الف) مدیریت : مدیریت فرایند به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی سازماندهی بسیج منابع و امکانات هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد (رضائیان، 1393). همچنین برخی دیگر معتقد است: مدیریت عبارت است از علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن، رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی برای نیل به هدفهای مطلوب با حداکثر کارایی.
ب) جهاد: در قرآن کریم گاهی بحث از قتال شده است مانند ایه واجب شدن نبرد با مشرکین که میفرماید "کُتِبَ عَلَیکُم الْقِتال" و گاهی بحث جهاد مطرح گردیده است: "وَ جاهِد وا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ" واژه قتال فقط به معنای مقابله نظامی و درگیری با دشمن است ولی واژه جهاد به معنای هرگونه کوشش در راه خدا و تلاش برای انجام نیکیها است و قتال شعبه ای از جهاد است.
با توجه به تعاریفی که به صورت خاص از دو واژه جهاد و مدیریت ارائه شد میتوان گفت مدیریت جهادی یعنی: علم و هنر رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی، مبتنی بر مبارزه در تمامی عرصه های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... جهت نیل به اهداف راهبردی و کلان یک سیستم و رفع موانعی که در رسیدن به آن وجود دارد. مدیریت جهادی در واقع سبکی برخاسته از تفکر بومی و متناسب با مقتضیات فرهنگی و اجتماعی ایران است. از ویژگی های این مدیریت خدمت با نیت الهی، خستگی ناپذیری، استقامت در کار، انعطاف پذیری، سرعت عمل، ابتکار و خلاقیت، مدیرپروری، شجاعت، مسئولیت پذیری همراه با اخلاص و فروتنی است.
مدیریت جهادی واجد خصوصیات و ویژگی هایی است که می تواند در موفقیت سازمان ها نقش اساسی ایفا نماید، این ویژگی ها در بطن دستورها،توصیه ها، نظرها و شیوه های بکار گرفته شده توسط پیشوایان دین حضور و وجود عینی دارد، ولی برای استفاده از آن در سطوح سازمانی و کاربردی کردن آنها در سازمانها، نیاز به کار پیشگامانه و دور از هراس و خود کم بینی صاحب نظران مدیریت و پژوهش دارد. (مشایخی و همکاران، 1388)

2-3. ارزیابی عملکرد مدیریت جهادی در سازمان
بر اساس تبیین مفهوم مدیریت جهادی، می توان مشاهده نمود که این رویکرد مدیریتی دارای یک اصل محوری و بنیادی است که آن تاکید تام بر معنویت و ارزشهای اخلاقی- اسلامی- انسانی است. در واقع، مدیریت جهادی بدون معنویت وجود نخواهد داشت. امروزه با پیشرفت های علم مدیریت، تاثیر معنویت بر شاخص های کارآمدی، کارایی، سلامت سازمانی، خدمت دهی مناسب، بهره وری، تکریم و ... به اثبات رسیده است (بوداقی و شادی، 1393).
مدیریت جهادی زمانی میتواند کارایی و اثربخشی خود را به عنوان یک سبک مدیریتی ایرانی و اسلامی به خوبی نشان دهد، که بتواند بر روی بهبود عملکرد سازمان تاثیر به سزایی داشته باشد. مدیریت جهادی واجد خصوصیات و ویژگیهایی است که می تواند در موفقیت سازمانها نقش اساسی ایفا نماید. این ویژگیها در بطن دستورها، توصیه ها، نظرها و شیوه های به کار گرفته شده توسط پیشوایان دین حضور و وجود عینی داشته است، ولی برای استفاده از آن در سطوح سازمانی و ارزیابی و  اثربخشی آنها در سازمانها، نیاز به کار پیشگامانه و دور از هراس و خودکمبینی صاحبنظران و عالمان مدیریت و همچنین پژوهش مستمر در این جهت دارد.
لذا در این تحقیق ضمن تبیین مولفه های اثرگذار رویکرد مدیریت جهادی بر عملکرد و کارایی سازمان به دنبال سنجش میزان اثربخشی و اولویت بندی آنها می باشیم. لذا در ادامه با مرور مهمترین تحقیقات انجام شده در این حوزه، مولفه های عملکردی مدیریت جهادی استخراج خواهد شد و در قالب مدل چهار بعدی کارت امتیازی متوازن ارزیابی مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.



3. پیشینه  تحقیق
در ایران از سال 1386 سالانه همایشى با عنوان مدیریت و فرهنگ جهادى از سوى وزارت جهاد کشاورزى برگزار شده است (مرتضوی و سایرین، 1391). مقالات برتر این همایش ها نیز در قالب کتابهای مجموعه مقالات به چاپ رسیده و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.
در خصوص تبیین مولفه های عملکردی مدیریت جهادی نیز مقالاتی نیز نگارش شده است که در ادامه مهمترین آنها ارائه خواهد شد.
صادقى و قاسمى ( 1388 ) چهار ویژگى عمده فرهنگ سازمانى شامل: 1. درگیر شدن در کار، 2. سازگاری 3. انطباق پذیرى  را با ویژگی های مدیریت جهادی تطبیق دادند و مولفه های مدیریت جهادی را به شرح زیر تبیین نمودند:
1. ارزش گرایى
2. نوآورى و خلاقیت
3. روحیه جهادى
4. رسالت و مأموریت
5. انطباق پذیرى
6. کارمدارى
7.سازگارى
مرتضوى و سایرین (1388) با مطالعه سازمان جهاد در سال 1372 و نیز مطالعه آن پس از ادغام با وزارت کشاورزی در سال 1380 تغییرات ابعاد و شاخصه های مدیریت جهادی را در این دو سازمان پیش و پس ادغام  بررسی نموده اند. براساس نمرات به دست آمده از متغیرهای یازده گانه مدیریت جهادی می توان دریافت که متغیرهایی همچون تحمل اختلاف سلیقه، مسئولیت پذیری، هویت جهادی و ابتکار فردی به مرور زمان دستخوش تغییر و تحولات نسبتاً شدیدی در جهت منفی شده اند؛ از سوی دیگر شاخصه هایی نظیر کنترل، الگوهای ارتباطی و نظام ارزشی مورد قبول تقریباً بدون تغییر مانده و در واقع دچار هیچ گونه تغییر و تحول و توسعه ای را نشان نمی دهند. مولفه های مدیریت جهادی مورد نظر این تحقیق عبارتند از:
1. هویت  جهادی
2.سیستم تشویقی در سازمان جهاد
3. نظام ارزشی مورد قبول جهادگران
4. انسجام گروهی در جهاد
5. الگوی ارتباطی در سازمان جهادی
6. تحمل اختلاف سلیقه
7. ابتکار جهادگران
8.هدایت و سرپرستی
9. خطرپذیری
10 کنترل
11. حمایت مدیریتی
حاجى احمدى و حاجى میر رحیمى ( 1388 ) شاخصهاى فرهنگ و مدیریت جهادى در چهار گروه اصلى شامل: درگیر شدن در کار و مأموریت، انطباق و انعطاف پذیرى، قرار گرفتند. مهمترین متغیر این نظام سازمانى، سازگارى و بهره ورى با میانگین و ضعیف ترین متغیر این نظام، انطباق و انعطا ف پذیری مى باشد.
بوداقی و شادی (1393) مهم ترین ابعاد مدیریت جهادی را به شرح زیر ارائه نمودند:
الف: بعد ساختاری دارای مؤلفه هایی نظیر: مدیریت برای خدا، مدیریت ولایتی، انعطافپذیری ساختار و تشکیلات متناسب با شرایط و مقتضیات. ب: بعد رفتاری دارای مؤلفه هایی نظیر: خودباوری، پرکاری، تحول آفرینی، پویایی، سخت کوشی و سرعت عمل در کارها ج: بعد زمینه ای دارای مؤلفه هایی نظیر: مشارکت پذیری، قناعت، نهادینه کردن اخلاق و ارزشهای دینی در محیط کار و اهمیت دادن به بیت المال.
محمدى ( 1388 ) چنین بیان می کند که در  مدیریت جهادی بیشتر بعد معنوی مورد تأکید قرار می گیرند در این بعد بر روی دو محور اساسی یعنی 1. محور اندیشه ها، بینشها و عقاید، 2. محور ارزش ها، مکارم و اخلاقیات نسبت به بعد مادی آن تأکید زیادتر شده است که عقیده به خدا، معاد و عقیده به وحی یکی از شعارهای مهم مدیریت جهادی در حوزه جامعه اسلامی به طور عام و در حوزه مدیریت جهادی به طور خاص است و امانت داری، قناعت و ساد هزیستی، وفاداری و ولایت مداری، سرعت و صداقت، مشاورت و مشارکت پذیری، همدلی و روحیه اجتماعی، آینده و آخرت نگری و کار برای رضای خدا، تقدم منافع عمومی بر منافع شخصی، ایجاد روابط صمیمانه، پیشگامی در کارها، گذشت و نوعدوستی از تار و پودهای دیگر فرهنگ یک جامعه در نظام اسلامی و در محیط کار جهادی است. از طرفی بنیان مدیریت جهادی را ارزش ها و بینش های فرهنگ اسلامی و جهادی پایه ریزی کرده و نظام ارزشی اسلامی روح مدیریت جهادی را تشکیل داده و نقش مهمی را در شیو ههای علمی مدیریت و جهت گیری های آن ایفا می کند.
موحد (1386) مهمترین ویژگی های مدیریت جهادی را به شرح زیر بیان می دارد:
    مدیریت برای خدا
    مدیریت ولایتی
    انعطاف پذیری ساختار
    مدیریت تحول آفرین و پویا
    خودباوری
    توجه به نیروی انسانی کارآمد
    سخت کوشی
    مدیریت مشارکت پذیر
    توجه به ارزش های اخلاقی و دینی
    قناعت و اهمیت به بیت المال
و در نهایت محقق براساس این ده مولفه چارچوب تئوریک برای مدیریت جهادی ارائه می دهد.

4. روش شناسی تحقیق
پژوهش حاضر به لحاظ روش انجام پژوهش توصیفی و به لحاظ هدف پژوهش، کاربردی و به لحاظ روش اجرا، پیمایشی است. روش تحقیق  حاضر،  دارای 3 گام می باشد که در شکل شماره 3 مشخص شده است:
...
5. مدل مفهومی پژوهش
بی شک مدیریت جهادی دارای شاخصها و مولفه هایی است که اگر در مدیریتی متعین و جاری و ساری باشد می توان آن را جهادی نامید .  مهمترین مولفه ها و ارزشهای هویت ساز گفتمان مدیریت جهادی پس از برگزاری جلسات با خبرگان و اساتید حوزه و دانشگاه به شرح نمودار زیر و در قالب ابعاد چهارگانه مدل کارت امتیازی متوازن دسته بندی شده اند (شکل شماره 4).
 
شکل (4): مدل مفهومی پژوهش

در ادامه هر یک از مولفه های مدل مفهومی فوق تشریح خواهند شد:
    منظر مالی:
در این بعد کارت امتیازی متوازن، نتایج اقتصادی حاصل از اجرای استراتژیها، مورد سنجش قرار می گیرند.  کسب سود در مدیریت اسلامی و سایر نظام های مدیریت دارای اهمیت می باشد. ولی در سایر نظام ها حصول حداکثر سود به عنوان هدف اصلی مطرح است، در مدیریت جهادی سود به عنوان وسیله محسوب می شود. البته کسب سود حتی در مقیاس وسیع و کلان مذموم نیست و اگر از طریق قانونی، شرعی و با تلاش به دست آید جزء عبادات و فضیلت ها محسوب می شود. بنابراین مدیریت جهادی را نباید در مقابل سایر نظام های مدیریت قرار داد، بلکه مدیریت اسلامی بر شانه های مبانی فکری اندیشه اسلامی از سایر نظریه های مدیریت استقبال می کند و بهره برداری می نماید(موحد ,1386).
با توجه به شاخص های مدیریت جهادی در این تحقیق در نهایت چهار مولفه قناعت، اهمیت دادن به بیت المال، پرهیز از فساد مالی و شفافیت مالی به عنوان معیارهای موثر بر عملکرد مالی سازمان در نظر گرفته شده است.
    منظر مشتری:
در وجه مشتری کارت امتیازی متوازن، مدیران، بخش های مرتبط با مشتری و بازار را که می خواهند در آن رقابت کنند تعیین می نمایند. در مدیریت جهادی خدمت رسانی به مردم نه برای کسب مال و مقام دنیوی بلکه در جهت قرب الهی و رضایت پروردگار انجام می شود و مدیر جهادی در قبال خدمتی که به مردم ارائه می دهد هیچگونه چشم داشت مادی و دنیوی ندارد و هدف خود را رضایت پرودگار خویش می داند. از سوی دیگر در مدیریت جهادی اصل بر خدمت رسانی به مردم و رفع مشکلات آنان است و مدیر جهادی در این راه از هیچ گونه اقدامی فروگذاری نمی کند و چون که نیت او الهی و در جهت رضایت پروردگار است فعالیت خود را بدون هیچ گونه منتی انجام می دهد و در مقابل آن از مردم انتظاری ندارد (محمدى , 1388).
 در پژوهش حاضر، خدمت به مردم، رعایت آداب اسلامی، تکلیف مداری و توجه به محرومین و مستضعفین از مولفه های موثر بر منظر مشتری می باشد که موجب بهبود روابط با مشتریان خواهد شد.
    منظر رشد و یادگیری:
یادگیری و رشد سازمان از سه منبع اساسی نیروی انسانی، سیستم های اطلاعاتی و دستورالعمل ها و رویه های سازمانی حاصل می شود. سطح دستیابی به قابلیت ها و توانمندیهای ویژه در این منابع در وجه یادگیری و رشد کارت امتیازی مورد سنجش قرار می گیرد. در مدیریت جهادی در کنار مدیران و چهره های با تجربه و کارآزموده سعی می شود که از جوانان نیز استفاده شود تا در آینده در صورت کنار رفتن مدیران با تجربه جامعه از نیروهای شایسته و کاردان تهی نشود و نیروهای جوان بتوانند جای آنها را پر کنند
با توجه به اهمین منظر رشد و یادگیری در این تحقیق دو مولفه اصلی اعتلای فرهنگ سازمانی و توانمندسازی نیروی انسانی به عنوان دو زیر معیار در نظر گرفته شده اند. در زیر مجموعه اعتلای فرهنگ سازمانی مولفه های زیر لحاظ گردید:
    همدلی و مشارکت پذیری: در مدیریت جهادی سعی می شود که از تک روی و حرکت های انفرادی پرهیز شود و در مقابل بر کار گروهی و مشترک تاکید بسیار می شود.
    ایثار و از خودگذشتگی: ایثار به مفهوم عطا کردن و دیگری را بر خود ترجیح دادن و بهترین کرامت اخلاقی برای انسانها و بالاترین نیکی ها است (دانشنامه حوزوی ویکی فقه، 1393). در معنی اصطلاحی، نیز بدان معنی است که آدمی از روی قصد و نیت خیر، غیر را بر خود اختیار کند و او را بر خویشتن برگزیند. ایثار و دیگرگزینی عمل متعالی و اخلاقی است.
    ریسک پذیری: اگر قبول کردن خطر یا پذیرفتن احتمال ضرر و زیان برای رسیدن به مقصود را خطرپذیری یا ریسک تعریف کنیم، بنابراین فرد مخاطره جو شخصی است که برخلاف افراد محتاط یا محافظه کار اغلب راضی به وضع موجود نبوده و برای رسیدن به اهداف بالاتر، حاضر است درجه ای از خطر و وقوع ضرر و زیان را بپذیرد.
    رعایت تقوای الهی: پایه همه خیرات در جامعه، تقواست. تقواى فردى؛ یعنى هر کس بین خود و خدا سعى کند از جاده صلاح و حق تخطى نکند و پا را کج نگذارد. تقواى سیاسى؛ یعنى هر کس که در کار سیاست است، سعى کند با مسائل سیاسى صادقانه و دردمندانه و از روى دلسوزى برخورد کند. سیاست به معناى پشت هم اندازى و فریب و دروغ گفتن به افکار عمومى مردم، مطلوب اسلام نیست. سیاست یعنى اداره درست جامعه؛ این جزو دین است. تقواى سیاسى، یعنى انسان در میدان سیاست، صادقانه عمل کند. تقواى اقتصادى؛ یعنى اگر هر کس براى گذران زندگى و ضمنا آباد کردن محیط خود مجبور است تلاش اقتصادى داشته باشد، راه درست را انتخاب کند .
 در زیر معیار توانمند سازی نیروی انسانی شاخص های زیر مشخص گردید (بوداقی و شادی 1393):
    استقامت و سخت کوشی : در خصوص این معیار اشاره می نماییم به بیانات مقام معظم رهبری که می فرمایند: " کسالت، کم کارى و تنبلى، یک انسان را، یک خانواده را، یک کشور و یک ملت را تباه میکند. همه باید کار کنند؛ کار جهادى"
    چابکی و سرعت عمل: در مدیریت جهادی سرعت عمل و رفع نواقص و کمبودها یکی از مولفه های مهم و حیاتی خدمت رسانی محسوب می شود. زیرا ایجاد وقفه در فعالیت ها و کار امروز را به فردا انداختن نتیجه ای جز نارضایتی مردم به همراه نخواهد داشت.
    انعطاف پذیری و پویایی: خلاقیت و نوآوری داشتن در فعالیت ها و پرهیز از تکرار و الگو برداری از برنامه ها و راهکارهای دیگران یکی از مولفه های موفقیت در این نوع مدیریت محسوب می شود و مدیر جهادی باید شخصی خلاق و هوشمند باشد و در راه رسیدن به اهداف خود از روش های خلاقانه بهره بگیرد.
    وجدان کاری: وجدان کارى هم، جزئى از فرهنگ عمومى است که بسیار پسندیده است . وجدان کارى، یعنى افراد یک جامعه، خود را در قبال آن کارى که پذیرفته اند متعهّد بدانند و نوعى احساس وجدان نسبت به آن داشته باشند و سرهمبندى و رفع تکلیف نکنند و آن کار را به صورت کامل انجام دهند. اینها از جمله خُلقیّات یک ملت است که تأثیرش در زندگى و سرنوشت آنها خیلى زیاد است.
    منظر فرآیندهای داخلی:
تغییر فرآیندهای داخلی متناسب در دوره های زمانی مختلف با توجه به وظایف و شرایط خاص زمانی از جمله ویژگی های جهاد در دوره های مختلف می باشد. مدیران جهادی در هر زمان متناسب با نیاز آیین نامه هایی را طراحی نموده و نظام اداری غیر متمرکز را طراحی می نمایند. در منظر فرآیندهای داخلی ارتباطات مستقیم، سلامت نظام اداری، ساختار منعطف و نظم و انضباط اداری لحاظ شده است.
6. یافته های تحقیق
از آنجایی که پرسشنامه مربوط به تحقیق حاضر از نوع ماتریس های مقایسات زوجی است، پایایی آن با استفاده از نرخ ناسازگاری سنجیده می شود. بدین ترتیب که اگر نرخ ناسازگاری کمتر از 0.1 باشد با توجه به قضیه ساعتی نتایج مستخرج از آن معتبر است (Saaty, 1996) . پرسشنامه تحقیق حاضر میان 5 نفر از مدیران شهرداری و اساتید حوزه و دانشگاه توزیع گردید. نرخ سازگاری محاسبه شده پرسنامه برابر با (CR=0.015) شد لذا پایایی پرسشنامه تحقیق مورد تایید واقع می شود.

پس از اجرای مدل و تعیین اوزان نهایی معیارها، زیر معیار ها و مولفه های ارزیابی عملکرد مدیریت جهادی نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده ها در سطح معیارهای اصلی ارزیابی عملکرد مدیریت جهادی در نمودار شماره 1 مشخص شده است:

 
نمودار شماره (1):  شاخص های چهارگانه ارزیابی عملکرد کارت امتیازی متوازن

از لحاظ درجه اهمیت، منظر مالی با امتیاز 34% در بالاترین رتبه قرار گرفته است و پس از آن به ترتیب مناظر مشتری با امتیاز 29%، رشد و یادگیری با امتیاز 27% و فرآیندهای داخلی با امتیاز 10%  بدست آمده است. نتیجه این امر را می توان اهمیت مولفه های مدیریت جهادی در افزایش قناعت و اهمیت دادن به بیت المال و کاهش فساد مالی در سازمان دانست. از سوی دیگر منظر فرآیندهای داخلی کمترین وزن را در میان چهار معیار عملکردی مدیریت جهادی در سازمان دارد که نشان می دهد اکثریت خبرگان تاکید زیادی بر روی این شاخص اساسی عملکرد داشته اند.
در جدول شماره (1) اوزان نهایی مربوط به 20 مولفه مدیریت جهادی موثر بر عملکرد سازمان نمایش داده شده است:

همچنین به منظور مقایسه بهتر ده مولفه موثر با بیشترین وزن نیز در نمودار شماره 2 بدون در نظر گرفتن معیارها محاسبه شده است.

 
نمودار شماره (2): ده مولفه برتر مدیریت جهادی موثر بر عملکرد سازمانی

این موضوع حکایت از اهمیت و نقش بیشتر مولفه های قناعت با امتیاز 10.7%، خدمت بی منت به مردم با امتیاز 10.1%، اهمیت دادن به بیت المال با امتیاز 9.7%، پرهیز از فساد مالی با امتیاز 9.3%، رعایت آداب اسلامی با امتیاز 7.6%، رعایت تقوای الهی با امتیاز 6.6%، توجه به محرومین و مستضعفین6.5%، همدلی و مشارکت با امتیاز 6.1%، ایثار و ازخود گذشتگی با امتیاز 5.7%، و تکلیف مداری با امتیاز 4.6 نسبت به سایر مولفه ها دارد.

7. جمع بندی و نتیجه گیری
پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، تنها تحول در نظام و ساختار اداری و دولتی کشور نبود بلکه باورها، علاقه ها و انگیزه های کاری را نیز دگرگون کرد. آرمان های مردمی، دینی و فرهنگی در نظام اداری کشور احیاء شد و مدیریت نوین و جدیدی پا به عرصع وجود گذاشت.
این سبک جدید از مدیریت، مبانی فلسفی و نظام ارزشی خود را از شرایط خاص اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشور ایران و همچنین منابع اصیل دین مبین اسلام گرفته است که تاثیر به سزایی در تمدن سازی نوین اسلامی خواهد داشت. مفهوم مدیریت جهادی نیز در همین راستا توسط مقام معظم رهبری مورد توجه قرار گرفته است. باید توجه داشت که مدیریت جهادی زمانی میتواند کارایی و اثربخشی خود را به عنوان یک سبک مدیریتی ایرانی و اسلامی به خوبی نشان دهد، که بتواند بر روی بهبود عملکرد سازمان تاثیر به سزایی داشته باشد. لذا تعیین شاخص های استانداردی برای ارزیابی عملکرد سازمانی و سنجش میزان تاثیر مولفه های مدیریت جهادی بر این عملکرد سازمانی، موضوعی مهم و کاربردی برای سازمانهای ایرانی می باشد.
در همین راستا در این مقاله به شناخت و تبیین مولفه های عملکردی مدیریت جهادی پرداخته شده و با انجام ارزیابی با روش AHP  اولویت اثرگذاری این مولفه ها بر عملکرد سازمان مشخص گردیده است.  نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد مدیریت جهادی می تواند به ترتیب اولویت از ابعاد مالی، مشتری، رشد و یادگیری و در نهایت فرایندهای داخلی بر روی بهبود عملکرد سازمان ها تاثیرگذار باشد.
همچنین در خصوص مولفه های شناسایی شده در این تحقیق، مهمترین مولفه های مدیریت جهادی که در بهبود عملکرد سازمان ها تاثیرگذار خواهند بود به ترتیب اولویت عبارتند از: 1. قناعت (از منظر مالی)، 2. خدمت بی منت به مردم (از منظر مشتری)، 3. اهمیت دادن به بیت المال (از منظر مالی)، 4. پرهیز از فساد مالی (از منظر مالی)، 5. رعایت اداب اسلامی (از منظر مشتری)، 6. رعایت تقوای الهی (از منظر رشد و یادگیری)، 7. توجه به محرومین و مستضعفین (از منظر مشتری)، 8. همدلی و مشارکت (از منظر رشد و یادگیری)، 9. ایثار و ازخود گذشتگی (از منظر رشد و یادگیری)، و 10. تکلیف مداری (از منظر مشتری).
بر همین اساس میتوان پیشنهاد نمود سازمانهای دولتی و غیر دولتی ایرانی در صورت بسترسازی و فرهنگ سازی مناسب جهت بکارگیری مولفه های مدیریت جهادی، می توانند به بهبود عملکرد سازمانی خود با توجه به نتایج و اولویت های بدست آمده در این تحقیق دست پیدا کنند.

8. منابع و ماخذ
    بوداقی، حسین و شادی، سمیرا (1393)، ابعاد، شاخص ها و مؤلفه های مدیریت جهادی در فرهنگ غدیر، تهران: سومین همایش بین المللی فرهنگ غدیر الگوی مدیریت جهادی.
    پالوج، مجتبی و نقی پورفر، ولی الله (1386)، تقویت و توسعه سرمایه های اجتماعی و مشارکت مردمی، تهران: همایش ملی فرهنگ و مدیریت جهادی.
    دانیالی، تهمینه و موسوی، فروغ السادات (1386)، شناخت و تبیین مبانی و رویکردهای فرهنگی و مدیریت جهادی، تهران: همایش ملی فرهنگ و مدیریت جهادی.
    رضائیان، علی (1393)، مبانی سازمان و مدیریت، انتشارات سمت.
    صادقى، فتح اله و قاسمى، لطف اله (1388)، تلفیق فرهنگ جهادى با فرهنگ سازمانى براى پى اندازى یک ساختار نو فرهنگ سازمانى جهاد، تهران: مجموعه مقالات دومین همایش ملى فرهنگ و مدیریت جهادى، صص 144-132.
    مشایخی، کریم، تاج آبادی، رضا و مرادی نژاد، امیر (1388)، نقش فرهنگ جهادی در پیشگیری از بروز فساد اداری، تهران: دفتر نشر وزارت جهاد کشاورزی، دفتر نماینده ولی فقیه در وزارت کشاورزی.
    مرتضوی، مهدی و زارعپور نصیرآبادی، فضل اله (1391)، فرهنگ سازمانی جهادی، عامل کلیدی مدیریت جهادی، مهندسی فرهنگی، شماره 71-72.
    مرتضوی، مهدی و دیگران (1388)، مدیریت تغییر و تحول فرهنگ سازمانی از نظر تا عمل، تهران: مجموعه مقالات دومین همایش ملى فرهنگ و مدیریت جهادى، صص 196-212 .
    Achterbergh, J., Beeres, R., & Vriens D. (2003). Does the balanced scorecard support organizational viability?, Kybernetes, 32, 1387-1404.
    Akkermans, H., & von Oorschot, K. (2000). Developing a balanced scorecard with system dynamics, Journal of the Operational Research Society, May.
    Blokdijk, G. (2008). Balanced scorecard 100 success secrets, 100 most asked questions on approach, development, management, measures, performance and strategy, Emereo Pty Ltd.
    Cobbold, I., & Lawrie, G. (2002). The development of the balanced scorecard as a strategic management tool, Presented at PMA Conference, Boston, USA.
    Creelman, J., Makhijani, N. (2008). How leading organizations successfully implement corporate strategy with the balanced scorecard, The OTI Thought Leadership Series, 1, 1-16.
    Creelman J., & Makhijani N. (2005). Succeeding with the balanced scorecard in the mastering business in Asia series, Wiley Executive.
    Chang, H, H., Wen Ku, P(2009)., Implementation of relationship quality for CRM performance:Acquisition of BPR and organisational learning, Total Quality Management & Business Excellence, Vol. 20,pp. 327–348
    Kaplan R., & Norton D. (2008). Execution premium, Harvard Business School Press.
    Kaplan R., & Norton D. (2004). Strategy Maps: Converting Intangible Assets into Tangible Outcomes, Harvard Business School Press.
    Linard, K, & Yoon, J. (2000). The dynamics of organizational performance development of a dynamic balanced scorecard, The First International Conference of System Thinking in Management, 359-364.
...